Opinie -

De hel van onze gevangenissen

"Meer samenwerking tussen justitie en andere beleidsdomeinen is een mogelijke piste om de problemen in onze gevangenissen aan te pakken", vindt Karel Vanhaesebrouck, docent aan de ULB en het RITCS. Een reactie op het stakingsdagboek van een anonieme gedetineerde dat dit weekend in De Standaard verscheen.

dinsdag 17 mei 2016 17:24
Spread the love

 Begin jaren zeventig richtte de Franse filosoof Michel Foucault samen met twee collega’s de Groupe d’Information sur les Prisons (kortweg G.I.P.) op. Via enquêtes en veldwerk wilden zij de onmenselijke leefomstandigheden in de Franse gevangenissen bekend maken en vervolgens aan de kaak stellen.

We zijn ondertussen meer dan dertig jaar verder en nog steeds geen stap verder, al helemaal niet in België. Meer nog: in het hart van ons maatschappelijke systeem worden de meest elementaire mensenrechten systematisch met voeten getreden. Cynischer kan het niet: precies dat deel van onze maatschappij dat bij uitstek boven alle verdenking zou moeten staan, slaagt er niet in zijn eigen spelregels nauwkeurig na te leven.

Middeleeuwse leefomstandigheden

De leefomstandigheden in de meeste Belgische gevangenissen (met Vorst op kop) zijn nog steeds middeleeuws en elke maatschappij die zich beroept op de waarden van de Verlichting onwaardig. Onze penitentiaire instellingen zijn overbevolkt, niet een beetje, maar ver voorbij het aanvaardbare.

De condities zijn onmenselijk en onhygiënisch. Twee tot drie gedetineerden in een minuscule cel. De derde is de ‘grondslaper’: elke avond haalt hij zijn matras van onder het stapelbed van zijn twee lotgenoten. En hoopt hij dat de lavabo niet gaat lekken. De capaciteit in de forensische psychiatrie is daarenboven nog steeds beperkt en dus zitten heel wat mensen met psychische problemen in een instelling die hen nog dieper de put induwt.

Ondertussen staken de cipiers al drie weken en wordt de toestand elke dag schrijnender. Afgelopen weekend publiceerde De Standaard een onthutsend stakingsdagboek van een gedetineerde. Slechts zelden komt dergelijke informatie zo rauw en ongefilterd in de publieke ruimte.

Hoge zelfmoordcijfers

Het dagboek schetst een realiteit die elke verbeelding te boven gaat, namelijk die van een permanente nachtmerrie. “Als ge al niet zot zijt, komt ge er zeker zot buiten”, zo zegt een advocaat in Tribuna(a)l, een documentaire theatervoorstelling over onze correctionele rechtbanken. Geen wonder dus dat de zelfmoordcijfers in de Belgische gevangenissen tot drie maal hoger liggen dan het Europese gemiddelde. De Ligue des Droits de l’homme dagvaardt dan ook de Belgische staat voor nalatigheid en schending van de elementaire mensenrechten.

De overbevolking van onze gevangenissen is het rechtstreekse gevolg van de onmacht van onze bewindslieden om een adequaat antwoord te bieden op de problemen van onze complexe, gefragmenteerde en sterk geïndividualiseerde maatschappij.

Detentie is in vele gevallen het minst efficiënte middel om het leven van een groot deel van onze gevangenispopulatie opnieuw in de juiste plooi te krijgen (de hoge recidivisme-cijfers spreken in dat verband boekdoelen). Meer nog: vaak is het resultaat omgekeerd en is er van hersocialisatie geen sprake. In vele gevallen worden dus onnodige middelen verspild en blijft de maatschappelijke kloof die aan de basis van de misdaad lag, wijd gapen. Tegelijk kunnen multinationals die zich aan financiële fraude schuldig maken, het op een deal gooien met justitie, die hen vervolgens zelf extra winst oplevert.

Hete aardappel

Een mens is daarenboven meer dan zijn misdaden alleen, ook als een maatschappij alsnog beslist tot detentie over te gaan. Elk individu, wie ook, heeft recht op een menswaardig bestaan, ook in onze gevangenissen. Op dit moment kan Minsiter Geens echter niet meer dan de uitslaande brand tijdelijk blussen.

Verscheidene decennia reeds schoven politici de hete aardappel voor zich uit, zonder oog voor een perspectief op lange termijn. De chaos die op dit moment in gevangenissen heerst, is deel van een breder probleem, namelijk het pijnlijk falen van ons justitie-systeem, en dat ondanks de inspanningen van vele actoren op het terrein.

Willen we ooit uit deze vicieuze cirkel geraken, dan moeten alle prioriteiten richting hersocialisatie verlegd worden en samenwerking tussen verschillende beleidsdomeinen (bijvoorbeeld justitie en cultuur) gestimuleerd worden. In vele gevallen zal dan blijken dat detentie misschien niet de juiste optie is. En dat we blijvend moeten investeren in precies die terreinen van onze samenleving (welzijn, sociale zaken, cultuur etc.) waarvan de politiek vandaag denkt dat ze teveel kosten. Enkel langs die weg zullen we werkelijk iets kunnen doen aan de overbevolking in onze gevangenissen.

 

Karel Vanhaesebrouck is docent aan de ULB en het RITCS. Hij is mede-auteur van De Rechtbank. Een schouwtoneel (Lannoo Campus, 2015). 

take down
the paywall
steun ons nu!