De notaris heeft een actieve rol bij de vereffening-verdeling. Hij is geen facteur van de partijen die hun discussies gewoon naar de rechtbank doorstuurt.
De notaris neemt standpunten in bij de geschillen en sluit geen beschermende kleppen om het geschil boven of naast hem te laten beslechten.
De taak van de rechter is beperkt tot enerzijds – in de aanvangsfase – het bevelen van de vereffening-verdeling met de aanstelling van de notaris en anderzijds – in de eindfase – de eventuele homologatie van de staat van vereffening.
De rechter treedt nadien enkel nog op wanneer het verdere verloop van de procedure onmogelijk is geworden omdat ernstige problemen zijn ontstaan of wanneer partijen er niet in slagen om tot een akkoord te komen. […] Ook heeft de rechter, buiten het beslechten van de door de notaris aangebrachte geschilpunten, geen enkele injunctiebevoegdheid t.a.v. de notaris-vereffenaar.
De notaris-vereffenaar heeft een algemene opdracht, die ook de waardebepaling van goederen omvat.
Om die reden wordt niet steeds een afdoende reden gezien om hetzij ab initio hetzij hangende een gerechtelijke vereffening-verdeling een deskundige aan te wijzen. De notaris-vereffenaar moet,
(1) als expert inzake vastgoed en
(2) gelet op zijn rol als onafhankelijke en onpartijdige «eerste rechter», standpunt innemen met betrekking tot de waarde van het vastgoed,, zonder dat hij deze bevoegdheid kan doorschuiven
Het behoort tot de cruciale taak van de gerechtelijk aangewezen notaris als vereffenaar om
(1) de bedoelde (tussentijdse) bezwaren duidelijk te omlijnen;
(2) de partijen te vragen hierover standpunt in te nemen;
(3) een proces-verbaal van (tussentijdse) bezwaren op te stellen waarin de verschillende standpunten van de partijen worden weergegeven;
(4) een persoonlijk standpunt in te nemen en
(5) een en ander in de eerste plaats te trancheren en aldus met een proeve van oplossing aan de rechtbank voor te leggen
Voorts moet duidelijk zijn dat een tussentijdse bezwarenprocedure enkel kan dienen voor dermate essentiële geschillen of moeilijkheden die het voor de notaris-vereffenaar onmogelijk maken tot redactie van een staat van vereffening-verdeling over te gaan. Er moet een onoverkomelijke betwisting bestaan, die de notariële werkzaamheden blokkeert.
Een notaris mag zich niet verlagen tot doorschuifluik voor vorderingen van de partijen, zonder eigen standpuntinneming. De notaris-vereffenaar kan evenmin omstandige discussies over de familiale vermogensrechtelijke regeling compleet blank laten.
De mogelijkheid om, na verwijzing naar de boedelnotaris overeenkomstig artikel 1209 Ger.W., de rechtbank opnieuw te vatten mag voor de notaris geen voorwendsel zijn om zijn taak te ontlopen en mag hem niet ontslaan van zijn opdracht om zowel in feite als in rechte te oordelen over alle betwistingen tussen partijen.
De wetgever heeft aan de notaris immers een bijzondere rol toevertrouwd, waarbij het niet de rechter maar de notaris is die, in opdracht van de rechter, de verdeling uitvoert, terwijl de rechtbankenkel een controletaak heeft.
De notaris is dus de eerste rechter in het oplossen van de geschillen tussen partijen en hij moet in alle betwistingen die aanleiding geven tot het opstellen van de staat van vereffeningstelling nemen, zowel in feite als in rechte. Slechts indien het werk van de boedelnotaris onmogelijk kan verdergezet worden zonder tussenkomst van de rechtbank, wat een feitenkwestie is die door de boedelnotaris onder controle van de rechter in concreto dient geapprecieerd, kan de rechtbank de tijdens de vereffeningsverrichtingen ontstane moeilijkheden of geschillen oplossen, waarbij, overeenkomstig artikel 1209 Ger.W., de oplossing van de aangebrachte geschillen steeds kan uitgesteld worden tot bij het vonnis van homologatie.
Het gaat immers niet op dat de vereffeningsverrichtingen te pas en te onpas zouden onderbroken worden om beroep te doen op de rechtbank voor de oplossing van geschillen die in eerste instantie aan de boedelnotaris behoort. Door dergelijke handelwijze te aanvaarden zou de rol die de wetgever in het kader van de procedure van gerechtelijke verdeling aan de boedelnotaris heeft toegekend, volkomen miskend worden en zouden bovendien ontoelaatbare vertragingen in de vereffeningsprocedure in de hand gewerkt worden.
Uit de staat van vereffening-verdeling moet precies blijken wat iedere partij dient te ontvangen en, in voorkomend geval, welke opleg en/of inbreng mogelijk door een of meerdere partijen dient te gebeuren. Slechts indien omtrent dit uitgewerkt ontwerp van vereffening-verdeling geen akkoord kan bereikt worden, zal een proces-verbaal van zwarigheden worden opgesteld en zal de uiteindelijke beslissing bij de rechter liggen.