In dit boek geschreven onder de gelding van het oud BW worden het begrip, de toepassingsvoorwaarden en de gevolgen van overmacht in een aantal rechtstakken op een grondige en praktijkgerichte wijze bestudeerd. Hierbij komt duidelijk tot uiting dat het begrip overmacht niet alleen klassiek wordt gehanteerd in het contractenrecht en het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, maar evenzeer in het strafrecht, het strafprocesrecht, het burgerlijk procesrecht en het arbeidsrecht.
Uittreksel uit het oud Burgerlijk Wetboek
Art. 1147. De schuldenaar wordt, indien daartoe grond bestaat, veroordeeld tot het betalen van schadevergoeding, hetzij wegens niet uitvoering van de verbintenis, hetzij wegens vertraging in de uitvoering, wanneer hij niet bewijst dat het niet nakomen het gevolg is van een vreemde oorzaak die hem niet kan worden toegerekend, en hoewel er zijnerzijds geen kwade trouw is.
Art. 1148. Geen schadevergoeding is verschuldigd, wanneer de schuldenaar door overmacht of toeval verhinderd is geworden datgene te geven of te doen waartoe hij verbonden was, of datgene gedaan heeft wat hem verboden was.
Het begrip overmacht wordt door het Burgerlijk Wetboek niet strikt omschreven.
zie ook: www.elfri.be - Artikel - Overmacht de bepaling in het (nieuw) BW (klik hier)
Overmacht is een gebeurtenis buiten elk aanwijsbaar menselijk handelen, zoals een overlijden, een plotse ziekte, een vulkaanuitbarsting, een aardbeving, een overstroming, een tsunami, een meteoorinslag.
Concreet behelst overmacht een onmogelijkheid tot uitvoering van een overeenkomst. In ons Belgisch recht wordt hiermee de absolute onmogelijkheid bedoeld en dus niet het verzwaren van de inspanning die een partij dient te ondernemen ter uitvoering van de overeenkomst door omstandigheden buiten zijn wil om. Wanneer men hier wel mee wil rekening houden zal men moeten beroep doen op contractuele clausules waarin hardship (de imprevisieleer) wordt toegepast.
Wanneer een partij bewijst dat zij alles heeft gedaan wat er normaal zorgvuldig persoon in dezelfde omstandigheden, met dezelfde vaardigheden en met bijzondere bedachtzaamheid zou hebben gedaan maakte zulks te geen overmacht uit. Overmacht is dus niet te verwarren met de afwezigheid van fout. Overmacht begint daar waar de fout ophoudt. Zie zowel Rozie en andere, overmacht, Intersentia,2015, 5.
Door anderzijds laat men het onrechtstreeks bewijs van overmacht toe door het bewijs te leveren van het gebrek aan eigen fout.
Om een lang verhaal kort te maken kan men stellen dat de invulling van het begrip overmacht geen sinecure is en zich niet laat vatten in een absolute definiëring. Overmacht is en blijft een vaag begrip, dat zoals andere begrippen in het recht, niet onmiddellijk definieerbare is en overgelaten wordt aan de appreciatie, de vrije appreciatie, lees het buikgevoel van de feitenrechters.
Precies omwille van deze discretionaire bevoegdheid van de rechter die geen zekerheid laat over hetgeen als overmacht zal beschouwd worden en hetgeen niet als overmacht zal beschouwd worden, stellen partijen zo vaak overmacht bedingen op. Een zorgvuldig opgesteld overmachtbeding vermeld of de opsomming al dan niet exhaustief is.
In overmachtsclausules is het voor de partijen mogelijk om verder te gaan dan overmacht en dus ook de imprevisieleer als bevrijding van een verbintenis op te nemen. De imprevisieleer kan evenwel ook gebruikt worden in een clausule waarbij partijen bij het moeilijker worden van de uitvoering van de overeenkomst er zich toe verbinden om opnieuw te onderhandelen, tot uitstel of tot een andere oplossing.
In overmachtsbedingen in vinden we in de praktijk heel wat situaties die niet de overmacht maar wel exoneratiebedingen uitmaken. Dit maakte deze bedingen zeker niet ongeldig, al geldt wel ten aanzien van exoneratiebedingen dat zij de overeenkomst niet volledig mogen uithollen.
De fantasie bij de opstelling van overmacht in is bijna grenzeloos.
Enkele voorbeelden van voorvallen, toestanden, situaties die door partijen conventioneel als overmacht worden aangezien: terrorisme, aanslagen, neerstorten van vliegtuigen, gasontploffingen, wegvallen van de energievoorziening, staking, instorting van de bedrijfslokalen, overstroming, brand, wijziging van transportkosten, beperkende tussenkomsten van de overheid, faillissement van derde leveranciers, besmettelijke ziekten, het niet beschikbaar zijn van personeel op de arbeidsmarkt, vandalisme, gewapende overvallen, verlies van computerbestanden, fouten van de informaticadiensten, onderbreking van de communicaties (vaak opgesomd als een combinatie van briefwisseling, e-mail, internet, telefoon, fax), sabotage, computervirussen, ja zelfs goddelijke tussenkomsten....