Naar aanleiding van huwelijksperikelen wordt vaak vergeten dat schenkingen tussen echtgenoten kunnen herroepen worden. Hiertoe dient bewezen te worden dat een bepaalde transactie heeft plaatsgehad (verschuiving van een vermogensbestanddeel, zoals geld, gronden, onroerende goederen, betaling van schulden
) en dat het is gebeurd met de wil te schenken.
Schenkingen worden vooral herroepen na ernstige conflicten en vaak in een aanloop naar een echtscheiding.
Anderzijds is de schenking tussen echtgenoten een bijzonder handig instrument in het kader van vermogensplanning en successieplanning, waarbij aldus op maat oplossingen kunnen uitgewerkt ter bevoordeling van een langstlevende middels de minst fiscaal belaste weg en zonder enig risico dat deze schenking zou blijven bestaan indien het huwelijk "mislukt" of "spaakloopt", in welk geval deze schenkingen zeer eenvoudig kunnen ongedaan gemaakt worden.
Onderscheid dient hierbij gemaakt tussen schenkingen in een huwelijkscontract die niet herroepbaar zijn en schenkingen buiten het huwelijkscontract die wel herroepbaar zijn.
De schenking tussen echtgenoten kan evenwel slechts het eigen vermogen betreffen en dus niet een onverdeeld deel in het gemeenschappelijk vermogen.Indien dit een beletsel zou vormen in het kader van een vermogensplanning of successieplanning kan dit opgelost door een wijziging van het huwelijkscontract waarbij het geheel of een deel van de gemeenschap wordt gesplitst en waarna er (wederzijdse) schenkingen kunnen plaatsvinden van de opgesplitste gedeelten. In aanwezigheid van kinderen dient bij schenking tussen echtgenoten rekening gehouden te worden met de reserve van de kinderen.
Slechts schenkingen in de echte zin van het woord zijn herroepbaar. Cadeautjes die "geschonken" worden tussen echtgenoten ter gelegenheid van (huwelijks)verjaardag, geboorte van een kind, kerstmis, vaderdag en moederdag, zijn niet herroepbaar. Evenmin zijn schenkingen gedaan bij huwelijkscontract herroepbaar (zie hoger), behoudens wegens ondankbaarheid (bv. overspel: Brussel 26 juni 1899, Pas. 1900, II, 53; Brussel 10 juli 1865, Pas. 1865, II, 397 en Luik 10 juli 1931, Pas. 1932, II, 38.).
Er zijn geen vormvoorwaarden om tot herroeping van de schenking tussen echtgenoten over te gaan, die kan geschieden zolang de schenker leeft. Dit betekent dat de herroeping van de schenking kan plaatsvinden zelfs na het ontbinden van het huwelijk en zelfs na het overlijden van de begunstigde. De herroeping zou zelfs impliciet kunnen geschieden. De herroeping van een schenking dient niet gemotiveerd. Vaak wordt een schenking herroepen in een akte voorafgaan een echtscheiding (onderlinge toestemming). Zelfs wanneer de echtscheiding dan geen doorgang zou vinden blijft de herroeping gelden ten ware de echtgenoten zich zouden verzoend hebben (Rb. Hasselt 16 oktober 1962, J.L. 1962-63, 166).
Eerder werd anders geoordeeld dat erfgenamen van de vooroverleden echtgenoot, die zijn persoon verderzetten, zijn krachtens art. 957, lid 2 B.W., gerechtigd, op grond van de grove beledigingen waaraan de langstlevende zich tegen de vooroverleden echtgenoot tijdens diens leven heeft schuldig gemaakt, een vordering kunnin instellen tot herroeping van een bij huwelijkscontract gedane contractuele erfstelling, indien de overleden echtgenoot op grond van bedoelde beledigingen een vordering tot echtscheiding tegen de andere echtgenoot heeft ingesteld. De vordering tot echtscheiding werd in deze rechtspraak wel geacht impliciet een vordering tot herroeping der schenking te omvatten (Antwerpen 26 maart 1949, Rec.gén.enr.not. 1950, 284, noot -; , RW 1949-50, 718).
Wanneer de herroeping van schenkingen en huwelijksvoordelen deel uitmaakt van de bij art. 1287 Ger. W. opgelegde regeling tussen echtgenoten, dan valt de notariële regelingsakte waarin die herroepingsclausule is opgenomen niet onder de toepassing van art. 9 Wet Notarisambt, dat bepaalt dat de akte wordt opgemaakt in het bijzijn van twee getuigen (Antwerpen 20 mei 1986, RW 1986-87, 2378; , Rev.trim.dr.fam. 1989, 463).
Aangezien het recht op herroeping een strikt persoonlijk recht is, is dit recht niet vatbaar voor overdracht of beslag en kan een schuldeiser, een curator, een collectieve schuldbemiddelaar de schenker nooit verplichten om dit recht uit te oefenen en kan deze herroeping ook niet worden gerealiseerd door een zijdelingse vordering van een schuldeiser. (Rb. Brussel 4 maart 1965, J.T. 1965, 603. De vordering tot herroeping van een schenking tussen echtgenoten behoort tot het persoonlijk statuut van de schuldenaar en kan dan ook niet uitgeoefend worden door de schuldeisers).
De schenking tussen echtgenoten belet evenwel de pauluiaanse vordering niet, wanneer aan de voorwaarden van deze vorderring is voldaan en de schenking de bedoeling had om rechten van schuldeisers te benadelen, voorzover deze rechten reeds bestonden op het ogenblik van de schenking. Een schenking tussen echtgenoten is duis wel mogelijk als techniek om zich velig te stellen ten aanzien van toekomstige aanspraken van schuldeisers (bv. bij de uitoefening van risicovolle handelsactiviteiten).De vordering tot herroeping van de schenking in een huwelijkscontract gedaan met bedrieglijke benadeling van de rechten van de schuldeisers is onontvankelijk tegenover de echtgenoot die ter goeder trouw is. Bijgevolg kan deze laatste slechts door de pauliaanse vordering getroffen worden, wanneer zijn kwade trouw bewezen is (Cass. 9 januari 1890, Pas. 1890, I, 59).
Rechtspraak:
• Gent 18 maart 2004, RABG 2005, afl. 8, 745, noot BROUWERS, S.. De alimentatieverplichting van de begiftigde: een weinig gekende plicht
Schenkingen tussen echtgenoten staande het huwelijk en buiten huwelijkscontract zijn te alle tijde naar goeddunken en zonder enige motivering 'ad nutum' herroepbaar (art. 1096 eerste lid B.W.). Deze herroeping is voltrokken door de enkele wil van de echtgenoot-schenker en kan zelfs op stilzwijgende wijze plaatsvinden.
• Hof van Beroep Gent 18 maart 2004, RABG 2005, 8, 745
Samenvatting:
Schenkingen tussen echtgenoten staande het huwelijk en voor zover gesteld buiten het huwelijkscontract zijn altijd naar goeddunken “ad nutum” herroepelijk (zie: art. 1096 eerste lidB.W.). Deze herroeping is voltrokken zonder vormvereisten door de loutere wil van de echtgenoot-schenkeren kan zelfs op stilzwijgende wijze plaatsvinden.Het recht om de schenking te herroepen is een persoonlijk recht dat persoonlijk is aan de echtgenoot-schenker zonder dat een motivering dient ingeroepen. Daarom spreekt de rechter de herroeping daarom niet uit doch stelt deze alleen vast.
Tekst van het arrest:
De partijen werden gehoord op de openbare terechtzitting bij monde van hun raadsliedenen zowel de neergelegde conclusies als de overgelegde stukken werden ingezien.
Het hof heeft kennis genomen van het bestreden vonnis d.d. 14 mei 2002, gewezendoor 1° kamer van de rechtbank van eerste aanleg te Brugge, waartegen de appellante tijdig en op regelmatige wijze hoger beroep heeft ingesteld.De oorspronkelijke vordering werd geformuleerd bij dagvaarding d.d. 27 juni 1997door de geïntimeerde en strekte tot de herroeping van de door de geïntimeerde aande appellante gedane schenking bij notariële akte d.d. 27 oktober 1994 van eengemene en onverdeelde helft van een perceel bouwgrond te D.H. (W.), (…), ergekend op het kadaster onder sectie (…), met een oppervlakte van 802 vierkante meter.
Deze vordering kreeg de wettelijk voorziene publiciteit door vermelding ten randeder overschrijving op het 2° hypotheekkantoor te Brugge op 2 juli 2002.
Bij conclusie d.d. 18 februari 1998 vorderde de appellante bij wijze van tegeneis een schadevergoeding wegens tergend en roekeloos geding t.b.v. 2.478,94 EUR (=100.000 BEF).In het bestreden vonnis verklaarde de eerste rechter de hoofd- en tegenvorderingontvankelijk, kende de hoofdvordering toe zoals gevorderd en wees de tegenvordering af als ongegrond, met verwijzing van de appellante in de gedingkosten.
Bij verzoekschrift van 19 juli 2002 formuleerde de appellante hoger beroep en zij beoogde daarmee dat de oorspronkelijke vordering van de geïntimeerde zou worden afgewezen als ongegrond en dat de oorspronkelijke tegenvordering in schadevergoedingwegens tergend en roekeloos geding, thans begroot op 2.500 EUR, zou worden toegekend.De geïntimeerde betwist de gegrondheid van het hoger beroep en vraagt de bevestigingvan het bestreden vonnis.Bij conclusie d.d. 31 december 2002 vordert hij bij wijze van tussenvordering de veroordeling van de appellante tot de betaling als schadevergoeding wegens tergenden roekeloos hoger beroep de som van 2.500 EUR, meer de gerechtelijke intrest vanaf 31 december 2002.De appellante betwist de gegrondheid van de tussenvordering.
Bespreking
1. De appellante wordt gegriefd door het bestreden vonnis waar wordt geoordeeld dat de kwestige schenking herroepelijk is.De appellante meent dat, verwijzend naar artikel 959 B.W., schenkingen ten voordele van het huwelijk niet kunnen herroepen worden en dat herroeping enkel kan inde door artikel 955 B.W. bepaalde gevallen (aanslag op het leven van de schenker,mishandelingen, misdrijven of grove beledigingen of weigering van levensonderhouddoor de begiftigde).
2. De appellante kan geenszins gevolgd worden in de voormelde bewering.Waar de partijen in het huwelijk getreden zijn voor de ambtenaar van de burgerlijke stand te B. op 20 juli 1990 en de kwestige schenking dateert van 27 oktober 1994 is er geen sprake van een schenking ten voordele van het huwelijk doch van een schenking tussen echtgenoten tijdens het huwelijk en buiten huwelijkscontract. De schenkingen tussen echtgenoten staande het huwelijk en buiten huwelijkscontract zijn altijd naar goeddunken (“ad nutum”) herroepelijk (art. 1096, 1° lid B.W.).Deze herroeping is voltrokken door de enkele wil van de echtgenoot-schenker en kan zelfs op stilzwijgende wijze plaatsvinden. De rechter spreekt de herroeping overigens daarom niet uit doch stelt deze alleen vast .In tegenstelling tot hetgeen de appellante meent te kunnen voorhouden zijn er geen bijzondere voorwaarden aan deze herroeping verbonden en is er geenszins enige verwijzingnaar de voorwaarden van de herroeping zoals omschreven in de artikelen 953 e.v. B.W.
Immers, het herroepelijke karakter is het kenmerk dat de schenkingen tussen echtgenoten tijdens het huwelijk onderscheidt van andere schenkingen. Het kleeft er van rechtswege aan en behoort tot de voorschriften die de openbare orde aanbelangen.De wet vreest meer bepaald het misbruik van de invloed die de ene echtgenoot op de andere tijdens het huwelijk zou kunnen uitoefenen. Men kan er dus noch rechtstreeks, door een afwijkend beding, noch onrechtstreeks,door de schenking onder de vorm van een ander contract te verduiken, afbreuk aandoen.De herroeping geschiedt ad nutum, naar goeddunken van de schenker, zonder dat hij de reden hoeft kenbaar te maken die hem daartoe aangezet heeft.Dat recht om de schenking te herroepen is een recht dat persoonlijk is aan de echtgenoot-schenker, die alleen te oordelen heeft over de redenen die hem tot deze herroeping kunnen bewegen. De in die zin geformuleerde grief faalt naar recht.
2. Gelet op de voorgaande overwegingen is evenzeer de in hoger beroep hernomen vordering in schadevergoeding wegens tergend en roekeloos geding, ongegrond.3. M.b.t. de tussenvordering wegens tergend en roekeloos hoger beroep. Het is niet omdat de appellante naar recht faalt dat het tergend en/of roekeloos karakter blijkt van het hoger beroep.
Het instellen van hoger beroep is de uitoefening van een recht dat slechts een ongeoorloofde daad wordt en aldus recht geeft op schadevergoeding indien dit gebeurt met roekeloosheid, boosaardigheid of kwade trouw die niet wordt vermoed doch bewezen wordt. Dergelijk bewijs ligt niet voor zodat de vordering tot schadevergoeding wegens tergenden roekeloos beroep als niet gegrond moet worden afgewezen. Alle anders luidende conclusies worden door het hof verworpen als ongegrond, niet dienend en/of irrelevant.(…)
OP DIE GRONDEN,HET HOF,
Rechtdoende op tegenspraak.
Gelet op artikel 24 van de wet van 15 juni 1935 op het gebruik der talen in gerechtszaken.Verklaart het hoger beroep toelaatbaar. Wijst het hoger beroep af als ongegrond.
Verklaart de tussenvordering vanwege de geïntimeerde ontvankelijk.Wijst de tussenvordering af als ongegrond. Bevestigt het bestreden vonnis, met dien verstande dat enkel vastgesteld wordt datde beschreven schenking is herroepen. Verwijst de appellante in de kosten van het hoger beroep, bepaald in hoofde van de geïntimeerde op 456,12 EUR rechtsplegingsvergoeding. Aldus gewezen en uitgesproken in openbare terechtzitting van het hof van beroep te Gent,
• Rb. Luik 15 mei 1981, J.L. 1981, 416; , Rec.gén.enr.not. 1983, 336.
Als een onrechtstreekse schenking wordt gerealiseerd middels een levensverzekering dan maken de premies en niet het verzekerde kapitaal het voorwerp van de schenking uit.Maar tussen echtgenoten is er slechts sprake van een schenking ten belope van premies indien deze kennelijk overdreven zijn gelet op de mogelijkheden van de verzekeringsnemer.
Een testament inhoudende de herroeping van alle vroegere laatste wilsbeschikkingen en waarbij de echtgenoot elk recht in de naletenschap wordt ontomen, houdt geen (impliciete) herroeping mee van de levensverzekeringen die de testator ten voordele van zijn echtgenote heeft bedongen, omdat het recht dat deze laatste door deze verzekeringen heeft verkregen, heeft nooit deel uitgemaakt van het vermogen van de testator.
• Brussel 4 januari 1961, Ann. not. 1961, 52; , J.T. 1962, 135 en , Rev. prat. not. b. 1961, 144, noot F.L. Wanneer 2 echtgenoten samen een onroerend goed aankopen, rechtstreeks van de verkoper en de man, noch de vrouw voordien enig eigendomsrecht op het goed hadden, komt het eigendomsrecht rechtstreeks in het vermogen. Als de man nu de prijs volledig alleen heeft betaald, dan impliceert dit een herroepbare schenking weliswaar niet van een deel van het goed, maar wel van een deel van de prijs. Bij herroeping van de schenking is de vrouw aan de man deze geldsom schuldig en niet de helft van de waarde van het onroerend goed. zie:
Schenking van geld of schenking van een onroerend goed • Gent 28 juni 1985, T.G.R. 1986, 6.
Een man doodt zijn vrouw met een geweerschoten wordt door het hof van assisen werd vrijgesproken. In dit geval is hij niet onwaardig om te erven in de zin van art. 727, 1 B.W. Een herroeping van een schenking tussen echtgenoten moet op ondubbelzinnige wijze blijken uit een akte of een daad die de herroeping impliceert. Deze lmoutere feiten maken geen impliciete herroeping uit.
• Luik (1e k.) 24 januari 2007, JT 2007, afl. 6260, 206; , Rev.trim.dr.fam. 2008, afl. 4, 1187
Een echtscheiding heeft gevolgen tussen echtgenoten vanaf het ogenblik het echtscheidingsvonnis waarbij de echtscheiding formeel wordt uitgesproken kracht van gewijsde bekomt. Zodra één van de partijen na deze termijn overlijdt, zelfs voor de overschrijving van het vonnis, is de overlevende geen erfgenaam van de overleden partij.
De herroeping van een schenking tussen echtgenoten kan stilzwijgend zijn, maar dan moet de herropeing ondubbelzinnig blijken uit elke handeling of feit dat met zekerheid de wil impliceert hiertoe over te gaan. Het loutere feit een procedure tot echtscheiding in te leiden en haar tot het einde verder te zetten, impliceert op zich niet met voldoende zekerheid deze wil.
Het feit dat de overledene enerzijds vanaf de dagvaarding in echtscheiding al zijn levensverzekeringpolissen heeft gewijzigd door de begunstigde, die zijn echtgenote was, te veranderen, en hij een nieuwe verzekering heeft afgesloten ten voordele van zijn zus, en anderzijds de vordering in echtscheiding anderzijds gemotiveerd is door verwijten die de overledene als heel ernstig beschouwde, maken echter zekere aanduidingen uit voor de wil tot herroeping van elke vrijgevigheid.
• Rb. Brugge 29 maart 1982, T.B.R. 1983, afl. 1, 16.
De aanwijziging als begunstigde van een levensverzekering die een onrechtstreekse schenking uitmaakt kan tussen echtgenoten ook na aanvaarding steeds herroepen worden (art. 1096 B.W.).
Ingeval van herroeping valt het gehele voordeel van de begunstigde weg, de theorie van de kapitaalschenking verdient immers de voorkeur op die van de premieschenking.
• Rb. Brussel 11 februari 1959, J.T. 1959, 276; , Ann. not. 1959, 82 en , Rev. prat. not. b. 1959, 304.
Echtgenoten gehuwd zijn onder een stelsel van gemeenschap kopen een onroerend goed principieel voor rekening van hun gemeenschappelijk vermogen, tenzij als er bewezen kan worden dat één van de echtgenoten het onroerend goed gekocht heeft met eigen gelden die hem of haar toebehoorden uit hoofde van ruil of wederbelegging. Als dit laatste niet kan bewezen worden, kan er ook niet bewezen worden dat de ene echtgenoot de andere heeft begiftigd, is er dus geen schenking en dus ook geen sprake van herroeping.
