De handgift is een schenking waarbij hetgeen geschonken wordt rechtstreeks overgaat van de hand van de schenker in de handen van de begunstigde.
Een handgift betreft een bijzondere schenkingsvorm. Meer precies betreft het een schenking van hand tot hand van een lichamelijk roerend goed (of een onlichamelijk roerend goed waarvan het recht in de titel is geïncorporeerd) die tot stand komt door de loutere materiële overdracht/traditio (het materiële element) door de schenker aan de begiftigde die aanvaardt en waarbij aan de zijde van de schenker de intentie om te begiftigen/animus donandi (het intentionele element) bestaat. De handgift is dus niet onderworpen aan vormvoorwaarden. De overhandiging van hand tot hand volstaat voor de rechtsgeldigheid van de schenking.
Voor de geldigheid van de handgift zijn vier cumulatieve voorwaarden vereist:
(1) een materiële overdracht door de schenker van de geschonken zaak aan de begiftigde (traditio);
(2) de schenker moet animo donandi hebben gehandeld;
(3) de begiftigde moet de schenking hebben aanvaard en
(4) de traditio en de aanvaarding moeten gedurende het leven van de schenker en de begiftigde zijn gebeurd.
De traditio vervult de rol van beschermings- en waarschuwingsmechanisme, dat in de regel door de authenticiteit van een notariële akte wordt gewaarborgd: de materiële overdracht van het goed vestigt de aandacht van de schenker op de drastische gevolgen van de handgift.
Door de traditio wordt de geschonken zaak onmiddellijk overgedragen aan de begiftigde door de materiële afgifte van de zaak. ervan. Zonder de traditio is de schenking formeel niet geldig verwezenlijkt. Een ontbrekende traditio leidt in dat geval tot nietigheid. Tijdens het leven van de schenker gaat het om absolute nietigheid en na diens overlijden gaat het om een relatieve nietigheid. Eventueel kan geageerd op deze nietigheid door beroep te doen op art. 1339 of 1340 BW.
Animo donandi onderstelt dat de schenker het inzicht moet hebben een schenking te doen aan de begiftigde. De animus donandi wordt niet vermoed en moet worden bewezen door degene die hem inroept. Het bewijs van de animus donandi kan met alle middelen van recht worden geleverd (G. Deknudt, «Kroniek familiaal vermogensrecht – Schenkingen» in W. Pintens en C. Declerck (eds.), Patrimonium 2014, Antwerpen, Intersentia, 2014, p. 37, nr. 52). De animus donandi kan wel worden bewezen door de feitelijke begeleidende omstandigheden van de traditio (W. Pintens, C. Declerck, J. Du Mongh en K. Vanwinckelen, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, p. 650-651, nr. 1220).
Het loutere ontbreken van een evenwichtige economische tegenprestatie vormt op zich niet het bewijs van de animus donandi, ook niet indien er tussen partijen affectieve banden bestaan, zoals tussen echtgenoten.
De handgift is een schenking waarbij hetgeen geschonken wordt rechtstreeks overgaat van de hand van de schenker in de handen van de begunstigde.
Op een handgift zijn geen successierechten verschuldigd voor zover de schenker meer dan 3 jaar na deze schenking komt te overlijden. Indien binnen de 3 jaar na de schenking de schenker overlijdt zullen er alsnog schenkingsrechten dienen betaald. Zie: tarieven successierechten. Oplossing: geregistreerde schenking om successierechten te vermijden
Volgens het wetboek van successierechten worden alle goederen waarover de overledene kosteloos beschikte, drie jaar vóór zijn overlijden geacht deel uit te maken van de nalatenschap voor zover er geen schenkingsrechten zijn betaald.
Omgekeerd: Indien een schenking derhalve notarieel gebeurde met betaling van schenkingsrechten en de schenker overlijdt binnen de 3 jaar, dienen geen successierechten op het geschonkene betaald te worden
|
Voor de handgift is geen notariële akte noodzakelijk.
De handgift komt tot stand door een loutere materiële handeling, de afgifte (of traditio geheten). Deze noodzakelijke afgifte als vormvoorwaarde maakt de handgift tot een plechtig contract.
Een handgift vergt geen geschrift (ad validatem). Zelfs zonder geschrift is een handgift geldig. Dit neemt niet weg dat vaak (best) een geschrift als bewijs wordt opgesteld (geschrift ad probationem). Hierbij is enkel een door beide partijen ondertekend geschrift een volwaardig bewijs van de handgift (of van de voorwaarden gekoppeld aan de handgift). Dit geschrift dient opgemaakt na de uitvoering van de handgift en strekt louter tot bewijs.(Cass. 22 april 2010, AC 2010, 1119, RW 2011-12, noot B. VERLOOY, RNB 2011, 318, noot P. DELNOY en RTDFam. 2012, 245; M. UELINCKX- COENE, R. BARBAIX en N. GEELHAND, “Overzicht van rechtspraak. Giften (1999-2011)”, TPR 2013, 563 e.v., nr. 499 e.v.).
Het geschrift maakt dan het bewijsstuk uit zoals dit ten aanzien van de fiscus kan gebruikt worden of tegen de overige erfgenamen om de eigendom van het geschonkene te bewijzen. Indien de handgift plaatsvindt minstens 3 jaar voor het overlijden van de schenker.
Contant van hand tot hand maar kan het ook per overschrijving?
De "handgift" kan sinds kort ook per overschrijving van rekening van de schenker naar de rekening van de begiftigde. Op de mededeling mag dan evenwel niet vermeld staan dat het een schenking betreft. Eigenlijk mag de schenker op de overschrijving zelf niets invullen in het vakje mededeling omdat de verhandeling volstrekt neutraal moet verlopen.
Deze schenking mag niet herroepbaar zijn.
De schenking dient schriftelijk kunnen worden bewezen in al haar elementen, zo ondemeer mbt bedrag, datum (van belang voor de 3 jarige termijn), identiteiten en het onmiddellijk en onherroepbaar karakter.
Dit bewijs wordt meestal geleverd door 2 aangetekende brieven:
- een aangetekende brief van de schenker aan de begiftigde waarin het voornemen tot schenking wordt kenbaar gemaakt of waarin de reeds uitgevoerde schenking wordt bevestigd.
- een aangetekend antwoord van de begiftigde waarin de schenker wordt bedankt.
In de aangetekende brief van de schenker kunnen voorwaarden bepaald worden voor zover het onmiddellijk en onherroepbaar karakter van de schenking en de duidelijke wil te schenken hierdoor niet ondermijnd worden. Deze voorwaarden kunnen voorzien in een bepaalde vorm van beperkte controle of in andere modaliteiten zoals de bedongen terugkeer. Dit beding behelst dat het geschonkene terugkeert naar de schenker, bij vooroverlijden van de begiftigde, dus voor zover de begiftigde de schenker zou overleven.
Bij de schenking aan een echtpaar verdient het aanbeveling in de aangetekende brief duidelijk te vermelden of de goederen aan de gemeenschap der echtgenoten, dan wel aan het eigen vermogen van de begiftigde wordt geschonken, eventueel met toevoeging dat gift dit eigen karakter dient te behouden en niet mag ingebracht worden in de gemeenschap.
Deze modaliteiten kunnen ook worden opgenomen in en afzonderlijk stuk, dus los van de aangetekende brieven. En dergelijke brief wordt "pacte adjoint" geheten.
Bepaalde modaliteiten zoals het voorbehoud van vruchtgebruik over aandelen of kapitalen is evenwel niet mogelijk middels handgift. Hiervoor is de tussenkomst van een notaris vereist en zullen er schenkingsrechten dienen betaald.
Bij een handgift of bankgift kan de schenker het beheersmandaat over de geschonken portefeuille behouden mits vermelding van deze clausule in de geschriften.
Let wel : de kleinste nalatigheid of onvolkomendheid aan de handgift zal de fiscus toelaten om toch tot heffing over te gaan. Laat u dus zeker voor belangrijke handgiften bijstaan door uw advocaat, die u ook kan wijzen op alternatieven.
Revendicatie van kasbons en handgift
Wie beweert eigenaar te zijn van kasbons en zich hierbij beroept zowel op deugdelijk bezit (art. 2279 BW) als op een handgift, zal bij de revindicatie van deze kasbons door een beweerde eigenaar, het pleit verliezen wanneer hij de handgift niet kan bewijzen. Door zich te beroepen op de handgift kan hij zich immers niet meer beroepen op een louter bezit als titel van eigendom. Hof Gent, 30/11/2006, NJW 158, 227.
Schenkingen van aandelen
Schenkingen van aandelen op naam kunnen niet door middel van een handgift. Loutere overschrijving in het aandelenregister is niet voldoende als bewijs van de overdracht, zeker niet ten aanzien van de fiscus, al dient benadrukt dat de overschrijving in het aandelenboek in elk geval dient te gebeuren. De aandelenoverdracht onder de vorm van een schenking dient derhalve notarieel vastgelegd. Zie, ook geregistreerde schenking om successierechten te vermijden.
Voorbehoud van vruchtgebruik
Een handgift kan niet geschieden met voorbehoud van vruchtgebruik voor de schenker (N. GEELHAND, “Handgift met voorbehoud van vruchtgebruik”, T.F.R. 2006, 475-512.).
Lasten, voorwaarden en modaliteiten die met de vorm van de handgift wel verenigbaar zijn:
recht van conventionele terugkeer,
een last van onderhoud,
een uitsluitingsclausule,
een vervreemdingsverbod.
Deze lasten worden dan vermeld in de zgn. pacte adjoint.
De titel van de schenking is de bankgift of handgift zelf en niet de pacte adjoint. De handgift komt dus niet ook niet tot stand door de pacte adjoint, maar door de afgifte met animus donandi ende aanvaarding daarvan. De pacte en briefwisseling die hiermee gepaard gaat gelden slechts als bevestiging van de schenking en dus louter ad probationem. Deze stukken bewijzen, wat uitgevoerd is en onder welke voorwaarden, afspraken, lasten en modaliteiten dit is gebeurd.
Uitwerking van de schenking met pacte adjoint
Eerste mogelijkheid: Tweeledige procedure
In een eenzijdig onderhands geschrift, opgesteld door de schenker waarin bevestigt deze dat hij op een bepaalde datum een bepaalde handgift heeft gedaan aan een bepaalde begiftigde, onder bepaalde lasten, voorwaarden en modaliteiten. (de verklaring is dus in de verleden tijd opgesteld)
In een eenzijdig onderhands geschrift, opgesteld door de begiftigde bevestigt deze dat hij al het voorgaande heeft gekregen en aanvaard.de verklaring is dus in de verleden tijd opgesteld).
Tweede mogelijkheid: Procedure in één geschrift
Dit geschrift omvat de voorgaande eenzijdige verklaringen die bevestigen dat in het verleden een schenking heeft plaatsgevonden, zonder dat het geschrift een titel uitmaakt en waarbij het geschrift dus enkel vaststelt wat reeds is geschonken
Indien het geschrift als titel van schenking zou aanzien worden en niet als de bevestiging van een reeds verrichte schenking is de titel nietig gezien een schenkingsakte niet onderhands kan maar in een notariële akte dient verleden op straffe van nietigheid.
Derde mogelijkheid: Procedure in 3 trappen
In een eenzijdig geschrift uitgaande van de schenker kondigt deze aan de begiftigde een geplande handgift aan .met vermelding van de daaraan verbonden lasten, voorwaarden en modaliteiten.
De handgift wordt hierna verwezenlijkt.
Nadat (en pas nadat) de handgift is verwezenlijkt, zendt de begiftigde een aanvaardingsbrief waarin hij de handgift en de daaraan verbonden, lasten, voorwaarden en modaliteiten aanvaardt.
Ten slotte en ten overvloede kan hierna louter als bewijsmiddel een stuk worden opgesteld ondertekend door schenker en begiftigde waarin wordt bevestigd wat in het verleden is geschonken met vermelding van de voorwaarden die eventueel verder in detail worden uitgewerkt.
Geldige schending voor Nederlandse Notaris
Naar de vorm is een overeenkomst gesloten tussen personen die zich in eenzelfde land bevinden, geldig indien zij voldoet aan de vormvereisten van het recht dat ingevolge het EVO op de overeenkomst zelve van toepassing is (lex causae; lex contractus) of van het recht van het land waar de overeenkomst is gesloten (lex loci actus).
Een de schenkingsakte waarbij begiftigde en schenker Belg zijn met betrekking tot Belgische goederen en Belgisch patrimonium wordt beheerst door het Belgische recht.
Dit belet dus niet dat een akte verleden voor een Nederlandse notaris, wat de vorm betreft rechtsgeldig op voorwaarde dat de schenking voldoet aan de vormvereisten van het Belgische recht (lex contractus), ofwel het Nederlandse recht, de lex loci actus. Op grond van de lex locus actum (recht van de plaats waar de notariële akte wordt verleden) kan het Nederlandse recht dus van toepassing zijn op de vormvereisten voor de schenking. Naar Belgisch recht is een schenking van Belgische aandelen verleden voor een Nederlandse aandelen rechtsgelding.
Nietige schenkingen voor Nederlandse Notaris
Een pacte adjoint opgesteld door een Nederlandse notaris waarin bevestigd wordt dat een schenking is gedaan waarvan de afgifte later zal gebeuren is geen geldige schenking.
Aldus verklaard is dit geen geldige handgift omdat er geen handgift is gebeurd. Als notariële akte kan de schenking evenmin gelden. Indien de akte stelt dat er een handgift werd uitgevoerd kan hiertegen worden ingebracht dat een handgift nietig is zonder traditio (zonder afgifte) ondanks de notariële akte. Natuurlijk kan een notariële schenking een uitgestelde afgifte voorzien, maar dan kan de akte niet terzelfdertijd bevestigen dat de schenking middels handgift werd bewerkstelligd, hetgeen de afgifte veronderstelt. Het is het ene of het andere.
Klik hier voor praktische richtlijnen bij het doorvoeren van een bankgift met een model van bewijsdocument van de handgift-bankgift. Het bewijs kan aangewend tussen partijen maar ook ten aanzien van de fiscus.
Ons model voorziet in een facultatief beding van terugkeer bij vooroverlijden van de begiftigde. Het beding voorziet in terugwerkende kracht van het beding van terugkeer tot op het moment van de schenking. Op die manier vermijdt u successierechten op deze terugkeer. Het beding van terugkeer kan ook geschrapt worden. Het model voorziet in de mogelijkheid van een schenking zowel door één of meer schenkers aan één of meer begiftigden (bv. schenking tussen de ouders en hun kind of schenking van (een) ouder(s) aan hun kind en diens huwelijkspartner.