Volgens het sectorprotocol goedgekeurd bij MB van 19/02/04 heeft een bezoekruimte tot opdracht:
wanneer zich ernstige moeilijkheden of conflicten voordoen bij de verwezenlijking van het recht op persoonlijk contact.
De begeleiding vertrekt vanuit het organiseren van contacten tussen en gesprekken met de cliënten, om zo opnieuw ruimte te maken voor het kind in de conflictueuze relatie.
Die contacten vinden plaats in of buiten een fysieke bezoekruimte.
De cliënten zijn de kinderen en de ouders, grootouders, broers, zussen of derden met recht op persoonlijk contact.
van de relatie tussen het kind en de cliënt bij wie het kind niet verblijft in een ruimte waarin veiligheid en sereniteit geboden wordt.
- naar aanleiding van een onderzoek inzake (vermeend) seksueel misbruik of mishandeling;
- naar aanleiding van conflicten tussen de biologische ouders en kinderen die verblijven in een instelling;
- naar aanleiding van (vermeend) partnergeweld.
Deze voorbeelden zijn gehaald vanuit de gerechtelijke praktijk. Weliswaar zijn dergelijke omstandigheden dezelfde als deze die in het kader van het minnelijk beroep op de bezoekruimte kunnen aangewend worden.
Zij worden evenwel onder maatschappelijke druk geplaatst om curatieve taken op nemen.
De overheid aanziet de bezoekruimte niet onmiddellijk als een preventieve werking maar eerder als een curatieve opdracht. Dit heeft de sector in de gelegenheid gesteld om politieke goodwill te bekomen om de zgn. neutrale bezoekruimten te financieren als antwoord op geëscaleerde “vechtscheidingen”.
Dit terwijl de uitbouw van de meer preventieve aanpak van buitengerechtelijke scheidingsbemiddeling veel minder beleidsaandacht krijgt. Het vrijwillig beroep op de bezoekruimte is preventiever dan de organisatie van een gerechtelijke maatregel. De uitbreiding van de opdracht van de bezoekruimte tot vrijwillige opdrachten heeft evenwel niet tot een uitbreiding van de middelen geleid.
Men moet evenwel opletten dat men van vrijwillig beroep op welzijnsdiensten enerzijds en van alternatieve geschillenbeslechting anderzijds geen nieuwe godsdienst maakt waarvoor apostels van op bijeenkomsten zoals deze staan te preken om mensen te overtuigen. Een vrijwillig beroep op een welzijnsdienst is een weg, naast zovele andere en niet “de weg”. Vrijwilligheid is vrijwilligheid en het is en blijft een legitieme keuze hiervoor niet te kiezen.
Men moet ook eindelijk ophouden met te stellen dat de rechtbank (met haar wettelijke geregelde procedure) de bron van alle kwaad is, die met alle mogelijke middelen dient vermeden te worden. Het is in een rechtstaat een heilig recht om zich tot de rechter te kunnen wenden. Natuurlijk worden daar fouten gemaakt zolang het recht nog steeds door rechters van deze wereld en dus door mensen wordt gesproken, net zoals therapeuten, dienstverleners, sociale assistenten, welzijnswerkers fouten maken.
Bepaalde problemen kunnen overigens enkel door de rechtbank aangepakt:
- strafbare feiten (meldingsplicht)
- voogdij
- afdwingbare regelingen (vb. uitvoeringen / dwangsommen)
- ontzetting uit de ouderlijke macht
- verontrustingsverbod
Maar eens de rechtbank gevat impliceert dit niet dat een vrijwillige regeling is uitgesloten.
- de rechtbank kan de partijen voorstellen beroep te doen op de diensten van een bezoekruimte en de zaak ondertussen uitstellen. Het voorstel van een partij die later een beslissing zal nemen is echter de facto geen voorstel maar een bijna dwingende richtlijn…
- de rechtbank kan de partijen voorstellen beroep te doen op een bemiddelaar waarna gebeurlijk door de partijen beroep kan gedaan worden op een bezoekruimte;
- de advocaten of partijen zelf kunnen een uitstel vragen en een vraag zelf aan de bezoekruimte voorleggen.
Omgekeerd kan een vrijwillig beroep op de bezoekruimte resulteren in een gerechtelijke beslissing door:
- meldingsplicht
- informatie aan één van de partijen die verkiest (een facet van) de problematiek voor te leggen aan de rechter
- een afgesprongen bemiddeling
DE BEZOEKRUIMTE IS GEEN PARTIJ EN NEEMT GEEN STANDPUNT IN
De bezoekruimte beschikt niet over de middelen om de waarheid te achterhalen. Dit is overigens haar roeping niet. Er bestaat overigens een juridische waarheid die naast elke morele waarheid van elke persoon bestaat en naast het belang van het kind. Ook de juridische waarheid heeft haar beperkingen.
Zoals de eerste rechter zich t.a.v. de kuise Susanna vergist had kunnen ook deze wereldlijke rechters zich vergissen t.a.v. vermeend seksueel misbruik. Natuurlijk is het geval gekend van de moeder die omwille van wraak haar ex-echtgenoot van seksueel misbruik beticht om aldus het omgangsrecht met het kind onmogelijk te maken. Maar de waarheid is vaak genuanceerder. Een terecht bezorgde moeder ziet vaak een onschuldige schimmelinfectie bij een dochtertje als een bewijs van seksueel vergrijp. Zij gelooft dit ook en brengt ter goeder trouw een afschuwelijke machinatie op gang. De rechtbank is hierdoor als het ware “gegrepen”. Vaak kan een dergelijk drama pas teniet gedaan worden door een alerte advocaat met kennis van gerechtelijke geneeskunde die de gepaste vraag tot bloedonderzoek stelt. Maar in alle eerlijkheid blijft ook dan de onzekerheid bestaan, een eeuwige dilemma tussen de absolute veiligheid van het kind en het recht op contact.
Welnu de bezoekruimte heeft een ongelofelijke luxe en tezelfdertijd een ongelofelijke beperking : de waarheid moet zij niet vinden… kan zij niet vinden… Maar met de frustratie van beide partijen blijft de bezoekruimte geconfronteerd.
DE BEZOEKRUIMTE IS EEN LAPMIDDEL…EEN UITZONDERINGSMIDDEL…EEN TIJDELIJK MIDDEL
Niemand kan beweren dat de omgang met een kind op ideale wijze geschiedt in een bezoekruimte. Maar essentieel is dat de bezoekruimte er voor kan instaan dat contact tussen ouders en kinderen hoe bekrompen en beperkt ook in een crisissituatie kan behouden blijven of hersteld worden.
HERSTEL VAN CONTACT
Anders dan in gerechtelijke bezoekregelingen kan in het kader van een minnelijk beroep in de bezoekruimte aandacht besteed worden aan een te herstellen contact. Doorheen heel wat procedures en vaak ook pesterijen kan een contact tussen ouder en kind gedurende meerdere jaren verbroken worden. Herstel van dit contact kan onmogelijk holderdebolder gebeuren door een gerechtelijke omgangsregeling. Het kind is vaak hiertegen niet opgewassen en vaak zal ook de bezoekende ouder zijn bezorgdheid uiten om dit contact te herstellen. De bezoekruimte kan hierin een belangrijke rol spelen om de bezoekende ouder opnieuw vaardigheden te leren om met het kind in deze gebroken gezinsrelatie terug te leren omgaan.
VERDELING VAN DE OUDERTAKEN IN HET KERNGEZIN EN HET UITEENGEVALLEN GEZIN
In het kerngezin worden de taken verdeeld inzake zorg voor de kinderen naast andere huishoudelijke en pecuniaire taken. Er bestaan fantastische nieuwe mannen, maar er bestaan ook goede vaders die geen nieuwe mannen zijn. Vaders die liefdevol voor hun kinderen zijn maar geen kennis hebben van de zorgtaken verbonden aan vnl. kleine kinderen. Wanneer in dergelijke gezinnen plots een breuk optreedt zullen moeders vaak terecht aanhalen dat de papa niet in staat is om voor de kinderen te zorgen. Door de breuk in het gezin zal de mama niet onmiddellijk de meest gerede partij zijn om de papa de nodige vaardigheden bij te brengen. Soms kunnen grootouders dit leerproces overnemen, doch vaak is de breuk hiermee ook totaal. Een bezoekruimte hoeft daarom niet steeds de plaats te zijn om een contact te herstellen maar kan ook de plaats zijn om de nodige vaardigheden aan te leren, kennisoverdracht mogelijk te maken en omstandigheden te creëren waardoor de papa kan leren voor de kinderen te zorgen en waarbij de moeder de garantie krijgt dat deze vaardigheden worden aangebracht. Bezoekcentra zijn natuurlijk geen opleidingcentra voor kinderzorg maar kunnen wel tips meegeven en kunnen ook ondersteund worden door vrijwilligerswerk.
DE BEZOEKRUIMTE IS MEER DAN EEN BEZOEKPLAATS
Een bezoekruimte verschaft de “ruimte” lees de gelegenheid om het bezoek terug mogelijk te maken. Het bezoek hoeft daarom niet in de bezoekruimte zelf te geschieden. Het bezoek kan geschieden via de diensten van de bezoekruimte. Zo kunnen problematische afgiftes van kinderen geregeld worden of kunnen vaardigheden doorgebracht worden. In bepaalde gevallen kan er ook een vorm van toezicht gerealiseerd worden b.v. door een gsm controle waarbij ofwel het kind naar de bezoekruimte kan bellen of de bezoekruimte naar het kind of de bezoekende ouder kan bellen. Vaak zal de mogelijkheid alleen hiertoe reeds volstaan. Het bezoek binnen de muren van het bezoekcentrum dient derhalve in het kader van de minnelijke bezoekregeling ook als een uitzondering beschouwd te worden. Niet in het minst omdat de bezoekruimte niet over de middelen beschikt om in het gehele arrondissement alle problematische kinderen onder toezicht bezoek te laten krijgen van een bezoekende ouder, maar vooral omdat de omgang met de andere ouder meer is dan louter bezoek in een ommuurd centrum.
PSYCHIATRISCHE PROBLEMATIEK EN DRUGPROBLEMATIEK
In de Gentse regio heeft 25 % van de verwijzingen betrekking op een dergelijke problematiek.
Ook in het kader van een minnelijk beroep op het bezoekcentrum zal derhalve deze problematiek moeten kunnen meespelen. Het intra muros gedeelte kan zich zowel afspelen binnen een psychiatrisch centrum als binnen het bezoekcentrum. Maar ook hier dient aandacht besteed aan begeleiding buiten het centrum. Een psychiatrisch probleem of een drugprobleem maakt ipso facto een ouder niet onwaardig of (absoluut) gevaarlijk of onbetrouwbaar. Het bemoeilijkt weliswaar de kind-ouderrelatie, die anders komt te liggen maar niet onmogelijk wordt. De bezoekruimte met de nodige expertise kan hierin hulp bieden, kan hierin ondersteunen. Hoe zwaar ook het probleem, men mag niet vergeten hoezeer een kind verlangt naar zijn ouders en ouders naar hun kind.
DE GEVANGENIS
Een kind is loyaal. Zo in een echtscheiding, zo t.a.v. een psychiatrisch patient- ouder, zo t.a.v. een gevangen ouder. Een kind wil troosten, kan troosten en troost. Er is niets verkeerd met de vaststelling dat niet alleen ouders voor kinderen zorgen maar ook kinderen voor hun ouders zorgen, zelfs in een echtscheiding. Hierbij is het van uitzonderlijk belang om de kinderen duidelijk te maken dat zij geen taak of opdracht hebben. Vooral omdat kinderen in een crisissituatie het vaak onvermijdelijk falen als een persoonlijk falen ervaren. Goed ondersteunde ouders kunnen hierbij de juiste boodschappen geven en t.a.v. het kind alles juist plaatsen. Bezoekcentra kunnen ouders hierbij ook steunen. Niet met hoogdravende theorieën maar door aandacht en aanwezigheid.
Gemiddeld na 1 jaar detentie treedt er een relatiebreuk op tussen een gedetineerde en de partner. Het kind blijft vragen naar de gedetineerde ouder. De gedetineerde ouder blijft vragen naar het kind. Ook hier is er een belangrijke rol weggelegd voor de bezoekcentra die deze bezoeken kunnen organiseren door het kind te vergezellen naar de gevangenis of tijdens de weekend vrijheid of halve vrijheid van de gedetineerde een omgangsrecht kunnen realiseren desnoods in het bezoekcentrum.
HET LEERPROCES INZAKE OMGANG MET KINDEREN
In het kerngezin verlopen de contacten als vanzelfsprekend. In het gebroken gezin dient een nieuw evenwicht gezocht te worden, dienen er nieuwe procedures opgestart te worden, dienen er nieuwe communicatielijnen bepaald te worden. In het kerngezin is er een gerustmakende chaos waarbij iedereen door iedereen loopt en waarbij het geheel draait of lijkt te draaien. Kinderen in echtscheiding hebben problemen net zoals andere kinderen.
Gezinnen met echtscheiding zijn geen probleemgezinnen. Zij hebben enkel andere problemen waarbij zij vaardigheden dienen te leren om deze aan te pakken.
Het bezoeken en het omgaan met kinderen in vastgestelde periodes is vaak een hele klus. Hoe doe je dit uw eigen kind bezoeken? Wat zeg je? Wat zeg je niet? Wat doe je? Bezoekcentra kunnen ouders hierbij helpen. Zij kunnen leren dat kinderen oogcontact bedreigend voelen. Dat een directe vraag met een kind niet tot communicatie leidt. Dat je kinderen naast u in de auto dient te nemen om ze honderduit te laten vertellen eerder dan voor u voor de tafel te zetten. Dat naast mekaar aan een tafel een tekening maken een ontdekkingsreis wordt. Bezoekcentra leren hoe je met kinderen samen speelt en hoe je betrokken wordt in het spelproces.
EEN ANEKDOTE
Op de Rijksuniversiteit Gent werd in de faculteit psychologie een volgende test gedaan : i.p.v. een klassiek medisch onderzoek waarbij de luchtwegen beluisterd werden en naast een aantal andere testjes ook de stand van de puberteit werd geverifieerd door eventjes in de onderbroek te kijken, kreeg een dokter de opdracht om enkel de luchtwegen te beluisteren. 100 kinderen werden hierna ondervraagd door een psychologisch team. 50 van hen kregen de expliciete vraag of de dokter in hun broekje had gekeken. 70 % van de kinderen antwoordde ja. Aan de andere 50 kinderen werd enkel gevraagd wat de dokter gedaan had. Slechts 10 % van de kinderen antwoordde dat de dokter in hun broekje had gekeken.
Kinderen fabulieren, zeker wanneer zij bevraagd worden in situaties wanneer van hen een antwoord verwacht wordt en/of wanneer zij menen dat enkel een bepaals antwoord verwacht wordt om een ouder gunstig te stemmen. Zij antwoorden op elke vraag en zeggen zelden of nooit dat zij het niet weten.
Stel nooit aan een kind de vraag wanneer het kind meent dat jij het antwoord kent. Zeg duidelijk aan het kind dat je misschien het antwoord ook niet kent en dat het kind duidelijk mag weergeven dat het zelf het antwoord op de vraag niet kent. Dergelijke fatale vergissingen worden dagelijks gemaakt in het kader van gerechtelijke onderzoeken waardoor kinderen van hun ouders worden weggescheurd en waarbij maar al te vaak advocaten met getrokken messen tegenover mekaar komen te staan om het vermeende gelijk van hun cliënten te verdedigen in de meest emotionele pleidooien.
Zowel de ouders als de advocaten zijn in de regel perfect ter goeder trouw en willen enkel het absolute belang van het kind dienen boven alles. Maar dit zelfde belang van het kind, wat de twijfel ook weze, maakt het contact met elke ouder nog steeds waardevol. Elke advocaat heeft wel eens een zaak verloren. Elke advocaat heeft zich wel eens vergist… en zelfs al had hij zich niet vergist... Zijn er twijfels dan kunnen er waarborgen worden gezocht.
Zo onafhankelijk als de Koning zelve
Bij dit alles stelt zich overigens de vraag : Is de perfecte opvoeding van een kind de opvoeding waarbij het kind wordt weggehouden van elke gevaarsituatie?
Hierbij wordt niets goed gepraat, niets gerelativeerd. Men moet beseffen dat het bezoekcentrum optreedt in die schemerzones waar onzekerheid troef is, terwijl het bezoekcentrum nooit standpunt inneemt, nooit partij trekt. Net zoals de Koning staat zij niet boven, noch buiten, maar aan gene zijde van de discussie en moet zij er voor zorgen dat zij niet het voorwerp van discussie wordt. Daarom zal het bezoekcentrum geen enkele raad geven in het partnerconflict, zelfs geen stappen ondernemen om een ouder te overtuigen mee te werken aan een regeling in het bezoekcentrum. Overtuigen en raad geven is een daad van partijdigheid.
Een bezoekruimte kan wel vragen stellen: “hoe denkt u mijnheer als vader dat de moeder van uw kind zal reageren indien u niet instemt met deze regeling”.
Een bezoekruimte kan wel een vraag om beroep te doen op haar diensten van de ene ouder aan de andere overbrengen.
Een bezoekruimte kan wel objectieve informatie overbrengen.
Een bezoekruimte kan geen arbiter zijn, geen getuige zijn, geen go between zijn. Een bezoekruimte zal onder geen beding kunnen verklaren dat de inzet van een van de partijen groter was/is dan de andere bij de regeling. Zij kan hoogstens verklaren dat op haar diensten beroep werd gedaan met eventuele aanduiding van de dagen en uren waarin de bezoeken plaatsvonden. Van zodra beide ouders met hen contact hebben gehad op welke wijze ook is er inzet van beiden geweest, zonder dat er over deze inzet iets meer kan gezegd. Dit alles niet om de bezoekruimte te beknotten of te beschermen, maar vooral om haar opdracht te kunnen waarnemen.
Advocaten, hulpverleners, medici en andere doorverwijzers dienen zich hiervan ter dege bewust te zijn. Een bezoekruimte is geen probleemoplosser. Bemiddelaars, hulpverleners, therapeuten, advocaten, rechtbanken zijn actoren die een resem van mogelijke oplossingen kunnen aanbrengen. De bezoekruimte is er in alle nederigheid slechts één van.
DE GEKRENKTE VADER EN DE TRIOMFERENDE MOEDER
Wil de bezoekruimte geen eindpunt zijn, dan dient aandacht besteed aan het herstel van de communicatielijnen tussen de ouders en dient werk gemaakt van de blijvende ouderrol van beiden versus de ter ziele gegane partnerrelatie. Bovendien zal reeds een aanzet tot herstel van deze communicatie dienen gepleegd zodat de beide ouders samen kunnen kiezen beroep te doen op de bezoekruimte.
Rechtstreeks doorverwijzen naar een bezoekruimte is vaak een oplossing voorstellen zonder dat het conflict verkend is, is doorverwijzen voor een abortus zonder vaststelling van zwangerschap. Bemiddelaars en andere conflictoplossers verkennen eerst een probleem, maken akkoorden over de onderhandelingsprocedure, verkennen bezorgdheden en betrachtingen, zoeken samen naar reeksen oplossingen om dan pas de ouders een beslissing te laten nemen over dé oplossing die het best voldoet aan hun bezorgdheden en betrachtingen. De bezoekruimte kan aldus een oplossing zijn.
Advocaten hebben hun rol in de gerechtelijke regelingen waarbij zij de standpunten van hun cliënten verwoorden en de rechter trachten te overtuigen van het gelijk van hun cliënt. Zij hebben ook hun rol in onderhandelingen waarbij de advocaat van beide partijen de communicatie tussen hun cliënten overnemen en aldus een project van overeenkomst uitwerken waarbij de respectievelijke advocaten dit aan hun cliënten als overwinning trachten voor te stellen. Deze onderhandelingen zijn zinvol en vaak conflictoplossend. Zij zijn het evenwel zelden wanneer een omgangsregeling via een bezoekruimte wordt genegotieerd. Een dergelijke regeling zal bijna steeds als een vernedering voor één van de ouders worden aanzien. Dit kan enkel vermeden door een begeleidende bemiddeling.
Advocaten hebben daarnaast hun rol als informatieverschaffer. Procurare et “advo-care”. Andere doorverwijzers dienen bij familiale crisissituaties de gevaren tussen wal en schip te kennen. Wie raad geeft is reeds partijdig, informatie geven, louter doorverwijzen of een adres bezorgen is dit vaak niet: “ga eens gaan praten met uw advocaat / een bemiddelaar in familiezaken / een bezoekruimte”.
DE BEZOEKRUIMTE IS EEN OVERGANGSOPLOSSING
De bezoekruimte heeft maar haar doel bereikt wanneer zij door haar tussenkomsten erin geslaagd is een contact te herstellen, te normaliseren of mee te helpen om de voorwaarden te bepalen waarin een contact tussen ouders en kind terug kan plaats vinden. De bezoekruimte kan geen doel op zich zijn.
De bezoekruimte heeft haar beperkingen. Zij kwetst noodgedwongen en heeft het daar moeilijk mee. Elk bezoek zal door de bezoekende ouder vaak als een vernedering worden aanzien. De bezoekruimte is geen psychologisch overlegcentrum, geen bemiddelingscentrum al wordt er in beperkte mate wel aan bemiddeling gedaan. Zij is een overgangsmiddel en geen doel, vandaar dat ze als één van vele tijdelijke overgangsmaatregelen een zeer bijzonder nuttige rol vervult om contacten tussen ouders en kinderen mogelijk te maken. Het is geen zaligmakende oplossing wel één van de vele goede medicijnen met bijwerkingen. Het is geen onschuldig pilletje dat men zichzelf bij een drogist kan aanschaffen. De bezoekruimte wordt voorgeschreven als remedie door een “arts” het weze de rechtbank, het weze de partijen maar alsdan best bijgestaan door een bemiddelaar in familiezaken.
De rechtvaardige rechter – de partijdige advocaat – de onpartijdige bemiddelaar en de neutrale bezoekruimte.
In het kader een vrijwillige dienstverlening dient de doorverwijzer te beseffen dat het beroep op haar diensten door beide partijen in overleg en in overeenstemming dient te gebeuren.
Bij gebreke aan een (tijdelijke) oplossing beslist een derde, de rechtbank, onder sanctie en legitieme dwang.
Advocaten verdedigen en vertolken op partijdige wijze standpunten van hun cliënten die aangesproken worden als partijen veelal in hun (ex)partnerrol.
Bemiddelaars benaderen vanuit de ouderrol en werken rond open vragen aan beiden naar duurzame of tijdelijke conflict verminderende oplossingen die door beiden gevonden en aanvaard worden waarbij niet het gelijk maar het geluk centraal wordt gesteld.
De neutrale bezoekruimte is een plaats waarin één van deze oplossingen wordt mogelijk gemaakt.
de bezoekruimte
Geen hoofdweg maar een zijweg
Geen snelweg maar een omweg
Geen methode maar een lapmiddel
Geen doel maar een alternatief
Geen eindpunt maar een beginpunt
(not the end, not even the beginning of the end, but the end of the beginng)