Rechtspraak:
Rechtbank van Koophandel te Dendermonde, 2e Kamer – 2 september 2010, 1501
De B.W. t/ NV I. A.D.B.
...
2. Voorwerp van de vorderingen
Eiser vordert:
– te zeggen voor echt dat hij op 27 mei 2009 rechtmatig aandeelhouder was van verweerster;
– te zeggen voor recht dat de weigering van verweerster om hem toe te laten aanwezig te zijn op de algemene vergadering van 27 mei 2009 onrechtmatig was;
– te zeggen voor recht dat de algemene vergadering van 27 mei 2009 niet rechtsgeldig was samengesteld en dat bijgevolg alle beslissingen van voornoemde algemene vergadering moeten worden vernietigd;
– verweerster te veroordelen tot het verlenen van inzage aan hem, bijgestaan door een accountant naar keuze, in volgende stukken: grootboek 2008; verslag raad van bestuur – boekjaar 2008; detail onderhoudswerken Zeedijk Knokke, zulks binnen 48 uur na betekening, een en ander op straffe van verbeurte van een dwangsom van 250 euro per dag vertraging.
3. Samenvatting van de standpunten van partijen
...
3.2. De feiten die aan onderhavige procedure ten grondslag liggen, zijn als volgt samen te vatte:
Eiser vordert de nietigverklaring van een besluit van de algemene vergadering van verweerster van 27 mei 2009, omdat verweerster hem ten onrechte toegang en deelname aan deze algemene vergadering zou hebben geweigerd, met het argument dat hij geen eigenaar zou zijn van de door hem gedeponeerde aandelen. Voorts vraagt eiser ook nog dat hem inzage in een aantal documenten en bescheiden van verweerster zou worden verleend.
Verweerster meent dat eiser geen eigenaar is van de aandelen die hij voorlegt, zodat hij ook de hieraan verbonden lidmaatschapsrechten niet alleen zou kunnen uitoefenen.
4. Beoordeling
4.1. Betreffende het beweerde aandeelhouderschap van eiser
4.1.1. Vooraf rijst de vraag naar het door eiser ingeroepen statuut van aandeelhouder van verweerster.
Alleszins wordt niet betwist dat eiser de (statutaire) depot- of meldingsbepalingen (zie art. 25 van de statuten van verweerster) niet heeft nageleefd; het is enkel zijn statuut als aandeelhouder dat ter betwisting staat.
4.1.2. Inzet van de discussie tussen partijen betreft de rechten van eiser betreffende twintig stuks aandelen aan toonder.
Het bewijs van de rechten als aandeelhouder kan ten aanzien van een handelsvennootschap, zoals verweerster, in beginsel door alle middelen van recht worden geleverd.
Eigen aan toonderaandelen is dat het gematerialiseerde (lichamelijke) roerende goederen zijn. Toondereffecten gelden als waardepapier waarvan de rechten in het effect (papier) zelf zijn geïncorporeerd.
Typerend aan een toondereffect is dat het een materieel document betreft, waarvan de houder bovendien wordt geacht de eigenaar te zijn, zodat hij de daaraan verbonden rechten kan uitoefenen. Het zijn aandelen waarvan de rechten van de houder ervan gematerialiseerd zijn in het stuk zelf.
Art. 2279 BW is logischerwijze van toepassing bij de bepaling van het eigendomsrecht op aandelen aan toonder (zie o.m.: E. Janssens en F. Keskin, “Aandelen. Een overzicht van de principes en een aantal toepassingen”, CABG 2009/3, 4; A. Dauwe, “De invloed van beperkte eigendomsrechten op het vennootschapsleven”, DAOR 2009/90, (105) p. 123, nr. 70; H. Laga en V. Lietaer, “Eigendomsbetwistingen bij aandelen” in B. Tilleman en B. Du Laing (eds.), Onderneming en effecten, Brugge, die Keure, 2001, (463) p. 466, nrs. 4 e.v.; B. Tilleman, De geldigheid van besluiten van de algemene vergadering, Jan Ronse Instituut voor vennootschapsrecht, Kalmthout, Biblo, 1994, p. 209, nr. 307; Antwerpen 21 maart 2002, TBH 2002, 728, noot B. Voglet).
Art. 2279 BW bepaalt dat inzake roerende goederen het (materieel) “bezit” geldt als titel.
Om het vermoeden van eigendom te kunnen genieten moet het bezit reëel, pro suo en deugdelijk zijn, maar al deze eigenschappen worden vermoed aanwezig te zijn in de persoon van diegene die bezit.
In een eigendomsdiscussie verleent de feitelijke heerschappij aan de bezitter een zeer gunstige positie (“beatus possidens”): immers, heeft iemand het materiële bezit van een goed, dan wordt hij vermoed voor zichzelf te bezitten; loutere detentie wordt dus nooit vermoed (art. 2230 BW). Eens dat men bezitter is, wordt men vervolgens vermoed eigenaar te zijn van de goederen (art. 2279 BW). Bezit is als het ware de feitelijke veruitwendiging van het eigendomsrecht.
Het bezit wordt zodoende door de wet zelf geacht deugdelijk te zijn tot het bewijs van het tegendeel. De bezitter moet bijgevolg niet bewijzen op welke rechtsgrond hij van de zaak in het bezit is gekomen: het bezit op zich creëert dus een (weliswaar weerlegbaar) vermoeden van eigendom.
Hoewel art. 2279 BW een eigendomsverkrijgende functie heeft, onderkent men ook een bewijsfunctie (zie: J. Hansenne, Les biens, I, p. 234 e.v., nrs. 221 e.v.; A. Heyvaert, “Bezit geeft verscheidene titels”, TPR 1983, p. 175, nr. 10; F. Van Neste, Zakenrecht, I, p. 498, nr. 297; H. Vandenberghe, Zakenrecht, Leuven, Acco, 2006, p. 236, nrs. 617 e.v.; K. Vanhove, “Bezit en revindicatie bij sale and lease back”, NJW 2003, p. 151, nr. 6; D. Couneye, “De bewijsfunctie en de eigendomsverlenende functie van bezit”, AJT 1996-97, 274). Door deze bewijsfunctie worden goederen in het bezit van een persoon, vermoed diens eigendom te zijn: wie zich op de bewijsfunctie beroept, hoeft dus het bewijs van zijn eigendom niet te leveren, maar kan zich op het bezit baseren. Er bestaan immers geen specifieke formele publiciteitsvereisten voor roerende lichamelijke goederen: “bezit” vervult uit zijn aard zelf de publiciteitsfunctie (R. Dekkers en E. Dirix, Handboek Burgerlijk recht. II, Antwerpen, Intersentia, 2005, nr. 215).
Deze regel is o.a. ingegeven door overwegingen inzake rechtszekerheid. Het bewijsvermoeden dat aan het bezit kleeft, zou immers in heel wat gevallen al te zeer worden uitgehold als van de bezitter ook het bewijs van de titel wordt gevraagd: bij roerende goederen zou dat tot een verwatering van de slagkracht van art. 2279 BW leiden.
4.1.3. Verweerster kan niet verlangen dat eiser zou aantonen hoe en van wie hij deze aandelen heeft verkregen. Eiser bewijst wat hij moet bewijzen: zijn fysiek of materieel “bezit” van de gedeponeerde aandelen, waarbij dit bezit ipso facto ook een (wettelijk) eigendomsvermoeden impliceert.
De houder van aandelen aan toonder heeft niets te rechtvaardigen, omdat hij door zijn bezit vermoed wordt eigenaar te zijn; buiten het bezit van zijn titel kan hem geen enkele andere verantwoording gevraagd worden (B. Tilleman, De geldigheid van besluiten van de algemene vergadering, Jan Ronse Instituut voor vennootschapsrecht, Kalmthout, Biblo, 1994, p. 209, nr. 307; J. Ronse, “Overzicht van rechtspraak. Vennootschappen (1961-1963)”, TPR 1964, p. 117, nr. 102).
Het bezit legitimeert als eigenaar.
Er wordt voorts ook niet aangetoond dat er een strafklacht zou zijn neergelegd wegens diefstal, misbruik van vertrouwen, heling, e.d.m. inzake de bewuste aandelen.
Evenmin is de aanstelling van een sekwester gevraagd, ofschoon dit een geijkte maatregel is in geval van eigendomsbetwistingen betreffende aandelen (aan toonder).
Ten slotte is er kennelijk ook geen verzet aangetekend wegens buitenbezitstelling van titels aan toonder (wet van 24 juli 1921), althans is er geen enkel element in de neergelegde dossiers van partijen dat hierop wijst; op verzoek van de rechtbank ter zitting van 17 juni 2010 heeft de raadsman van verweerster bevestigd dat er geen dergelijk verzet gedaan is.
In die omstandigheden diende verweerster eiser te erkennen als aandeelhouder.
4.1.4. Ten onrechte meent verweerster zich gesteund te weten door art. 11 van haar statuten en de hierin opgenomen bepalingen inzake de schorsing van de uitoefening van de rechten als aandeelhouder, indien er verschillende eigenaars van een aandeel zijn. Deze bepaling, die in feite een toepassing vormt van art. 461 W.Venn., beoogt te verhinderen dat de vennootschap zou worden geconfronteerd met meningsverschillen betreffende de uitoefening van de rechten verbonden aan onverdeelde aandelen, zodat de discussies dienaangaande niet in de schoot van de vennootschap maar op andere fora zouden worden uitgevochten.
Afgezien van het feit dat er geen enkele schorsingsbeslissing van de algemene vergadering als enig bevoegd orgaan ter zake voorligt (de brief van 28 mei 2009, ondertekend door de voorzitter van de raad van bestuur van verweerster volstaat geenszins), blijkt voorts ook uit geen enkel stuk dat verweerster door beweerde andere (mede)eigenaars, deelgenoten of aanspraakgerechtigden op de bewuste aandelen zou zijn aangeschreven of gecontacteerd, met het verzoek tot schorsing van de rechten of prerogatieven verbonden aan de bewuste aandelen over te gaan. Zoals hierboven reeds vermeld, werd geen strafklacht neergelegd, werd geen sekwester aangesteld en werd er ook geen verzet aangetekend met toepassing van de wet van 24 juli 1921, waardoor de uitoefening van de rechten verbonden aan deze titels van rechtswege geschorst zou zijn (de publicatie van het verzet in een officieel bulletin, het “Bulletin der met verzet aangetekende waarden”, doet een wettelijk vermoeden ontstaan van kennisname van het verzet; vanaf dat ogenblik wordt het geacht door iedereen gekend te zijn, net zoals dat het geval is bij de publicatie van een wet in het Belgisch Staatsblad). Verweerster kan uiteraard niet zomaar op eigen initiatief handelen, aangezien dit zou kunnen ontaarden in arbitrair handelen of willekeur van de vennootschap. Zolang niet aangetoond is dat sprake is van verschillende eigenaars (of dat de vennootschap wordt geconfronteerd met verschillende personen die zich ten aanzien van de vennootschap zelf manifesteren of opwerpen als eigenaar van dezelfde aandelen) dient de vennootschap enkel rekening te houden met de bezitter van de aandelen, die geacht wordt voor zichzelf en als (exclusieve) eigenaar te bezitten.
Bovendien kan verweerster zich niet beroepen op wat zou gebleken zijn tijdens een procedure vereffening/verdeling van een nalatenschap: verweerster is geen erfgenaam of legataris en dus te beschouwen als volstrekte derde in deze verrichtingen.
Verweerster miskent de onderscheiden rechtspersoonlijkheid tussen haarzelf en haar (meerderheids)aandeelhouders, indien zij meent zich te kunnen vereenzelvigen met deze aandeelhouders (of sommigen van hen), die kennelijk met eiser in een nalatenschapsdiscussie verwikkeld zijn.
Zolang er geen titel (bv. een rechterlijke uitspraak) bestaat, waaruit onomstotelijk blijkt dat eiser geen eigenaar is van deze aandelen, dit ter weerlegging van zijn actueel aandelenbezit, dient verweerster zich hieraan te houden. Een dergelijke titel is hic et nunc duidelijk niet voorhanden, omdat de door verweerster geciteerde stukken enkel processen-verbaal zijn in het raam van de gerechtelijke vereffening-verdeling, die kennelijk nog niet in haar finaal stadium (beslechting van de zwarigheden en eventuele homologatie van de staat van vereffening door de rechter) is beland.
In zoverre verweerster aanvoert dat de aandeelhouder bij elke algemene vergadering zijn aandeelhouderschap dient te bewijzen, merkt de rechtbank op dat eiser dit ook doet, nl. door de louter fysieke voorlegging van de bewuste aandelen.
Voor zoveel als nodig wenst de rechtbank te beklemtonen dat zij hier geen uitspraak doet in een eigendomsrechtelijke discussie tussen erfgenamen; deze discussie is zich kennelijk nog aan het ontwikkelen in het raam van de vereffenings- en verdelingsprocedure. Het gaat hier dan ook niet om een revindicatieprocedure, waarbij het eigendomsrecht wordt opgeëist door de eisende partij die revindiceert van de bezitter/verweerder. Geen van de erfgenamen is thans trouwens vrijwillig tussengekomen in deze procedure, zodat onderhavig vonnis ten aanzien van hen, wegens de relativiteit van het gezag van gewijsde, trouwens ook geen bindende kracht zal hebben.
De rechtbank is duidelijk enkel en alleen geadieerd door een vennootschapsrechtelijk geschil, meer bepaald de vraag naar het aandeelhouderschap van eiser, de erkenning van zijn statuut door de vennootschap en de rechtsgevolgen van de miskenning van dit statuut, o.a. op het vlak van de nietigverklaring van besluiten van de algemene vergadering; het concrete en daadwerkelijke twist- of geschilpunt betreft de al dan niet erkenning van eiser als aandeelhouder van verweerster, niets meer en niets minder. De rechtbank zegt niet wie eigenaar is van de aandelen, alleen of verweerster eiser als “aandeelhouder” en als houder van de lidmaatschapsrechten verbonden aan deze aandelen moet erkennen.
...
4.2. Eis tot nietigverklaring
In acht genomen het bovenstaande is deze eis ontvankelijk en gegrond.
Het aandeelhouderschap van eiser werd miskend, door hem de deelname aan de algemene vergadering te weigeren. Het recht op deelname aan de algemene vergadering kan een aandeelhouder slechts worden geweigerd, wanneer dit krachtens de wet is geschorst of indien de aandeelhouder de statutaire depotformaliteiten (in casu: art. 25 statuten verweerster) niet naleeft. Dit laatste is niet aangetoond, mede gelet op de stukken uit het dossier van eiser.
Gelet op het aandelenbezit van eiser (twintig aandelen), is het redelijkerwijze aan te nemen dat deze, bij gebrek aan regelmatige uitsluiting, gezien zijn stemkracht, de genomen beslissing had kunnen doen wijzigen; overigens kan zelfs een aandeelhouder met numeriek onvoldoende stemkracht de besluitvorming ter algemene vergadering steeds beïnvloeden door voorstellen, vragen en zijn overtuigingskracht in het algemeen.
Het door eiser bestreden besluit van 27 mei 2009 wordt vernietigd.
4.3. Eis tot inzage
In acht genomen het gebrek aan enig verweer of betwisting hierover is ook dit onderdeel van de vordering ontvankelijk en gegrond.
Het inzagerecht vormt, als exponent van het recht op informatie, een attribuut van het aandeelhouderschap, zonder dat hiervoor een specifiek participatiedrempelvereiste geldt: elke individuele aandeelhouder heeft een onderzoeks- en controlebevoegdheid, indien er althans geen commissaris is aangesteld.
Bijstand van een accountant ligt in de wet zelf verankerd (art. 166 W.Venn.), zodat eiser gemachtigd wordt zich te laten bijstaan, zoals gevorderd.
De dwangsom, zoals gevorderd, kan worden toegekend, teneinde deze uitspraak zoveel mogelijk afdwingbaar te maken.
