De uitvoering in natura is de normale wijze van gedwongen uitvoering zowel van de verbintenissen op iets te doen als van die om iets niet te doen; allen wanneer die uitvoering in natura niet of niet meer mogelijk is moet de uitvoering door het gelijkwaardige geschieden. (Oud Artt. 1142, 1143 en 1144 B.W. - Nieuw artikel 5.84 NBW).
Herstel van de schade in natura is de normale wijze van vergoeding van schade; de rechter is bijgevolg verplicht het herstel van de schade in natura te bevelen wanneer het slachtoffer dit vordert of de aansprakelijke dit aanbiedt en deze wijze van herstel bovendien mogelijk is en geen rechtsmisbruik uitmaak.
Uittreksel NBW
"De schuldeiser kan het integrale herstel van zijn schade eisen, in natura of in geld, overeenkomstig de artikelen 5.237 tot 5.238.
Het herstel in natura kan gebeuren door de vervanging van de schuldenaar overeenkomstig"
Uittreksel Memorie van toelichting boek 5 Verbintenissen
"Dit artikel behelst een bijzondere toepassing van een algemeen beginsel dat gemeenschappelijk is voor de niet-nakoming van elke verbintenis, ongeacht haar bron: de schuldeiser moet het integrale herstel van zijn schade kunnen verkrijgen (B. VERKEMPINCK,
Schadevergoeding bij contractuele wanprestatie in Europees perspectief, 2017, 1147 blz.; zie
infra algemeen regime van de verbintenis). Dat beginsel is evenwel niet absoluut. Tenzij dit wet het verbiedt, kunnen de partijen de aansprakelijkheid van de schuldenaar geheel of gedeeltelijk uitsluiten (zie, in dat verband, de regeling inzake bevrijdingsbedingen in art. 5.89). Voorts kan de schuldeiser het integrale herstel van zijn schade niet verkrijgen bij een verdeling van de aansprakelijkheid; een dergelijke hypothese doet zich namelijk voor wanneer de schuldeiser niet alle redelijke maatregelen heeft getroffen om zijn schade te beperken (zie
infra art. 5 238).
De teksten van het oud Burgerlijk Wetboek voorzien in het herstel van de contractuele schade, maar dan enkel in de vorm van de betaling van een schadevergoeding. Volgens de rechtsleer onder de gelding van het oud BW moet een plaats worden voorbehouden voor het niet-geldelijke herstel van de contractuele schade (P. WÉRY, L'exécution forcée en nature des obligations contractuelles non pécuniaires, 1993; P. WÉRY, I, nr. 593 e.v.; P. VAN OMMESLAGHE, II, p.1651 e.v.; S. STIJNS, 1, nr. 243; S. DE REY, Herstel in natura, Brugge, die Keure, 2019). Er is immers geen enkele goede reden om een dergelijke wijze van herstel in contractuele aangelegenheden uit te sluiten (Cass.3 oktober 2019, RGDC/TBBR, 2020, blz. 84, noot S. DE REY). Dit niet-geldelijk herstel is trouwens al lang aanvaard bij de buitencontractuele aansprakelijkheid.
Derhalve erkent dit artikel het bestaan van het herstel in natura van de contractuele schade, naast de schadevergoeding. Dit herstel in natura moet onderscheiden worden van de uitvoering in natura van de contractuele verbintenis. Terwijl de uitvoering in natura de schuldeiser verschaft wat werd overeengekomen, heeft het herstel in natura het herstel van schade tot voorwerp en vormt het een niet-geldelijk equivalent van hetgeen is overeengekomen. Zoals elke burgerlijke verbintenis moet de verbintenis tot schadeherstel in de eerste plaats in natura worden uitgevoerd. Dit beginsel wijkt evenwel wanneer er sprake is van een onmogelijkheid of een misbruik van recht.
Indien de schuldenaar die veroordeeld is tot herstel in natura die verplichting niet nakomt, kan de schuldeiser, in voorkomend geval, zijn toevlucht nemen tot de vervanging zoals geregeld in art. 5 235 (zie ook in die zin art. 1261, derde lid van het Franse avant projet de réforme de la responsabilité civile van 13 maart 2017) (S. DE REY en B. TILLEMAN, “Buitengerechtelijke herstelling en vervanging bij wijze van uitvoering en herstel (Selbstvornahme)” in Verantwoord aansprakelijkheidsrecht. Liber amicorum Aloïs Van Oevelen, Antwerpen, Intersentia, 2017, 217 e.v.; S. De Rey, Herstel in natura, Brugge, die Keure, 2019, 586 e.v.). De schuldenaar kan ook overgaan tot de buitengerechtelijke vervanging van de schuldenaar indien voldaan is aan de voorwaarden van artikel 5.85.."