Rebus sic stantibus is een Latijnse uitdrukking die kan vertaald worden als "zo de zaken, zo de handeling"
Rebus sic stantibus wordt soms (zelden) ook gebruikt als equivalent van "Pacta sunt servanda". Letterlijk: "Overeenkomsten zijn bindend". Met "pacta sunt servanda" wordt gewezen op de bindende kracht van overeenkomsten. Zij strekken partijen tot wet. Overeenkomsten moeten nageleefd worden.
"rebus sic stantibus" wordt ook gebruikt in de zin van "wij zullen handelen zoals de zaak zich (dan) zal voordoen, aangepast aan de omstandigheden".
Teneinde te vermijden dat een overeenkomst (of een verdrag in het volkerenrecht) onleefbaar en onhoudbaar wordt door gewijzigde omstandigheden, voorzien sommige rechtstelsels in een imprevisie of hardshipleer, die soms ook in het volkerenrecht de rebus sic stantibus regel wordt geheten, deze leer (die geen deel uitmaakt van het Belgisch recht) houdt in dat gewijzigde omstandigheden die de uitvoering van de overeenkomst ernstig bemoeilijken, ofwel in bredere zin (volkenrechtelijk) de loutere gewijzigde onderliggende omstandigheid, het recht heeft op het beëindigen van de overeenkomst, dan wel een verplichting inhoudt tot hernegociatie (her-onderhandeling). Dit kan vermijden dat partijen bij eigenrichting of middels geweld tegenover mekaar gaan optreden.
In deze interpretatie gaat "rebus sic stantibus verder dan de loutere imprevisie of hardship leer (die enkel slaat op de verzwaarde of moeilijkere uitvoering), doordat Rebus sic stantibus slaat op elke gewijzigde omstandigheid.
Deze regel wordt dan voluit vermeld als «conventio omnis intelligitur rebus sec stantibus».
De geldigheid van deze regel in het (verdrags)recht wordt betwist. Maar contractueel of in een verdrag kan in elk geval expliciet een rebus sic stantibus clausule clausule worden opgenomen. Een dergelijke clausule heeft absolute gelding tussen de partijen, gezien zij gewoon voortbouwt op de wilsautonomie van de partijen die de bindende kracht van de overeenkomst, middels de overeenkomst zelf kunnen temperen of regelen.
Vergelijkbaar met de rebus sic stantibus clausule is de "escape clause". De escape clause biedt een partij het recht om onder bepaalde welomschreven omstandigheden het contract te beëindigen, dan wel het recht om van alle of een deel van haar verplichtingen af te zien. Een escape clause die eveneens een contractuele wijze is om de bindende kracht van een overeenkomst te beperken, kan aldus ruimer strekken dan een rebus sic stantibus, een imprevisie of een hardship clausule. De escape clause hoeft immers niet te slaan op gewijzigde omstandigheden, of plots zwaardere, moeilijker uit te voeren overeenkomsten. De escape clause dient wel getoest aan de leer van de potestatieve voorwaarden, die stelt dat een verbintenis waarbij een partij het recht heeft om zich naar eigen goeddunken niet verbonden te verklaren, potestatief is en dus niet bindend en dus geen overeenkomst. De opzegging van een overeenkomst verbonden aan voorwaarden heeft niets vandoen met een "escape clause", gezien deze clausule staal op een wijze van beëindigen van de overeenkomst en dus van de termijn van de overeenkomst.
Escape clauses worden meestal gesteund op dringende noodzakelijkheid in hoofde van een partij om een overeenkomst tijdelijk op te schorten of definitief te beëindigen. Welnu deze dringende noodzakelijkheid komt vaak neer op een gemilderde overmacht, of quasi onmogelijkheid tot uitvoering, waardoor de escape clause in heel wat gevallen dicht komt aanleunen bij de rebus sic stantibus clausule.