bewijs van verbintenissen ontstaan via Internet of via e-mail
Door de wet van 20 oktober 2000 tot invoering van het gebruik van telecommunicatiemiddelen en van de elektronische handtekening in de gerechtelijke en buitengerechtelijke procedure werd de elektronische handtekening ingevoerd als erkend middel om zich te verbinden.
Zovele jaren dienen wij vast te stellen dat de elektronische handtekening nog steeds niet algemeen wordt gebruikt.
Contracten die via Internet tot stand komen ontstaan meestal door het invullen van een formulier, een uitdrukkelijk akkoordverklaring, eventueel een registratie die de identificatie verifieert van de persoon die zich verbindt en de verzending van het formulier door de klant naar de leverancier.
Ook tal van andere contracten komen gewoonweg tot stand door de uitwisseling van e-mail.
De eerste vraag die zich onmiddellijk rijst is
waar is het vereiste geschrift. Zijn deze contracten bewijskrachtig in afwezigheid van de geschrift.
Een eerste orde biedt het artikel 1334 van het burgerlijk wetboek soelaas, dat stelt dat wanneer de oorspronkelijke titel nog bestaat, de afschriften een bewijs opleveren van wat voorkomt in de titel, waarvan de vertoning altijd kan worden gevorderd.
Dit artikel was vooral handig om gebruik te kunnen maken van microfiches, fotokopieën, films, faxen, diskettes, cd's, CD ROM's, USB sticks.
Men ging zelfs soms een stap verder door gebruik te maken van het verouderde artikel 1333 over de kerven. De kerven zijn inkepingen die vaak gebruikt werden door winkeliers of caféhouders om schulden van hun klanten bij te houden. Maar kerven zou men kunnen beschouwen als elk fysische merkteken, eigenlijk een digitale taal, niet bestaande uit nullen en eentjes, maar alleen uit eentjes. De stap naar de vergelijking met een louter digitaal bestand is dan eigenlijk vlug gemaakt. De binaire computertaal is niets anders dan een kerf in een materiaal, digitale drager geheten.
Door de wet op de elektronische handel van 11 maart 2003, voluit geheten de wet van 11 maart 2003 betreffende bepaalde juridische aspecten van de diensten van de informatiemaatschappij werd het probleem opgelost door artikel 16 paragraaf twee waarin het geschrift een nieuwe definitie kreeg en dus niet meer alleen aanzien werd als een stuk papier voorzien van inkt (in welke vorm ook), maar als een opeenvolging van verstaanbare tekens die toegankelijk zijn voor een latere raadpleging, welke ook de tragere en de transmissiemodaliteiten er van zijn. In de memorie van toelichting bij deze wet werd een ruime interpretatie voorgeschreven.
Een tweede probleem stelt zich met betrekking tot artikel 1325 van het burgerlijk wetboek, stellende dat onderhandse akten, die wederkerige overeenkomsten bevatten slechts geldig zijn voor zover zij opgemaakt zijn in zoveel originelen als er partijen zijn die een onderscheiden belang hebben.
De elektronische handel en de Internet handel in het algemeen beleid vaak dat de partijen beiden beschikken over een origineel exemplaar. Het eigenlijke origineel bevindt zich op de server van de leverancier, terwijl de klant eventueel (maar dit is niet steeds het geval) een afdruk heeft, soms heeft hij de mogelijkheid hiertoe gehad om zijn bestelling af te drukken, soms bestond deze mogelijkheid zelfs niet of had er gewoonweg op dat ogenblik geen printer ter beschikking.
In een arrest van 26 april 2001 van het Hof van Cassatie, Pas., 2001, I, 702 en volgende werd gesteld dat partijen uitdrukkelijk of stilzwijgend kunnen afzien van de effectieve overhandiging van een door een partij ondertekend exemplaar aan de andere partijen met tegengestelde belangen, in welk geval de akte een volledige bewijskracht behoudt. En dit is precies hetgeen gebeurt bij de elektronische handel. De klant verklaart zich akkoord met de bestellingswijze zoals hij deze plaatst, waarbij het origineel van zijn verbintenissen op de server blijft van de leverancier en waarbij hij de mogelijkheid heeft om tot een afdruk over te gaan, het weze wanneer de software van de leverancier de afdruk mogelijkheid voorziet, het weze door een hard copy of scherm afdruk die in elk besturingssysteem mogelijk is. Zelfs wanneer hij geen printer ter beschikking heeft kan hij deze scherm afdruk opslaan op een diskette, een CD ROM een USB stick, een tape, en zelfs op zijn MP3 speler, IPod, of soms zelfs zijn gsm.
Bepaalde contracten en zeker deze zoals voorzien in artikel 1326 burgerlijk wetboek die eenzijdige verbintenissen inhouden voorzien daarnaast een handgeschreven vermelding, dus niet alleen een handtekening maar een met de hand toegevoegde omschrijving: "goed voor of goedgekeurd voor waarbij de som of de hoeveelheid van de zaak voluit in letters is uitgedrukt.
Ook deze vereiste kan perfect geïmplementeerd worden in het Internet verkeer en dit meer bepaald door de wet op de elektronische handel artikel 16 paragraaf twee, stellende dat aan de vereisten van een geschreven vermelding van degene die zich verbindt, kan worden voldaan door om het even welk procedé dat waarborgt dat de vermelding effectief uitgaat van deze laatste.
Het belang van de registratie er waarbij de identificatie van de klant overeenkomt met zijn eigen e-mailadres, hij hierna een paswoord toegekend krijgt en een mail tot activatie is dan ook essentieel om een veilig e-commerce of Internet handel te realiseren en geldige contracten via het Internet af te sluiten.
Op 23 juli 2014 heeft de Europese Unie de eIDAS-verordening aangenomen betreffende elektronische identificatie en vertrouwensdiensten. Sinds 1 juli 2016 vervangt ze Richtlijn 1999/93/EG betreffende de elektronische handtekening en de verstrekkers van certificatiediensten.
In België is deze wil concreet vertaald in de goedkeuring van de
wet van 21 juli 2016, wet "eIDAS en elektronische archivering” genoemd, die de verordening uitvoert en aanvult door het vastleggen van bepalingen die het scheppen van een volledig, samenhangend juridisch kader voor elektronische archivering nastreven.
Elektronische handtekening
Wat is een elektronische handtekening?
Volgens de eIDAS-verordening betreft het “gegevens in elektronische vorm die gehecht zijn aan of logisch verbonden zijn aan andere gegevens in elektronische vorm en die door de ondertekenaar worden gebruikt om te ondertekenen” (art. 3 §10 van de verordening).
Deze definitie omvat alle soorten elektronische handtekeningen, zoals handgeschreven gescande handtekeningen, biometrische handtekeningen (bijvoorbeeld stemherkenning, irisherkenning, herkenning van vingerafdrukken), digitale handtekeningen of de eenvoudige codes van bankkaarten.
Wanneer een elektronische handtekening aan bepaalde eisen voldoet, kan ze “geavanceerd” of “gekwalificeerd” zijn.
Om geavanceerd te zijn, moet zij
- op unieke wijze met de ondertekenaar verbonden zijn,
- het mogelijk maken om de ondertekenaar te identificeren,
- tot stand gekomen zijn met gegevens voor het aanmaken van elektronische handtekeningen die de ondertekenaar, met een hoog vertrouwensniveau, onder zijn uitsluitende controle kan gebruiken en
- op zodanige wijze aan de daarmee ondertekende gegevens verbonden zijn, dat elke wijziging achteraf van de gegevens kan worden opgespoord (art. 26 van de eIDAS-verordening).
Zij is gekwalificeerd indien zij niet alleen geavanceerd is, maar ook aangemaakt is met een gekwalificeerd middel voor het aanmaken van elektronische handtekeningen en gebaseerd is op een gekwalificeerd certificaat voor elektronische handtekeningen (art. 3 §12 van de eIDAS-verordening).
De verordening specificeert dat een elektronische handtekening (ongeacht de gebruikte technologie en het niveau) niet als bewijsmiddel in juridische procedures mag worden geweigerd, louter om de reden dat ze elektronisch is of niet gekwalificeerd. Niettemin wordt alleen de gekwalificeerde handtekening gelijkgesteld met een handgeschreven handtekening (art. 25 van de eIDAS-verordening).
Elektronisch zegel
Zoals voor de elektronische handtekening, bestaan er drie niveaus van elektronisch zegel:
- Het elektronische zegel (basisvorm): gegevens in elektronische vorm, die gehecht zijn aan of logisch verbonden zijn met andere gegevens in elektronische vorm en die worden gebruikt om de oorsprong en integriteit daarvan te waarborgen (art. 3 §25 van de eIDAS-verordening).
- Het “geavanceerde” elektronische zegel: het moet op unieke wijze aan de maker van het zegel verbonden zijn; het mogelijk maken om de maker van het zegel te identificeren; tot stand gekomen zijn met gebruikmaking van gegevens voor het aanmaken van elektronische zegels die de maker van het zegel met een hoog vertrouwensniveau onder zijn controle kan gebruiken voor het aanmaken van elektronische zegels; en op zodanige wijze verbonden zijn aan de gegevens waarop het betrekking heeft, dat elke wijziging achteraf van de gegevens kan worden opgespoord (art. 36 van de eIDAS-verordening).
- Het “gekwalificeerde” elektronische zegel: dit is een geavanceerd elektronisch zegel dat aangemaakt is met behulp van een gekwalificeerd middel voor het aanmaken van elektronische zegels en dat gebaseerd is op een gekwalificeerd certificaat voor elektronische zegels (art. 3 §27 van de eIDAS-verordening).
Hoewel een elektronisch zegel niet als bewijsmiddel in gerechtelijke procedures mag worden geweigerd louter op grond van het feit dat het zegel elektronisch is, geldt alleen voor de gekwalificeerde handtekening het vermoeden van integriteit van de gegevens en van juistheid van de oorsprong van de gegevens waaraan het is verbonden (art. 35 van de eIDAS-verordening).
Tijdstempel
Met elektronische tijdstempel wordt bedoeld: “gegevens in elektronische vorm die andere gegevens in elektronische vorm verbinden aan een bepaald tijdstip en die bewijzen dat die laatstgenoemde gegevens op dat tijdstip bestonden” (art. 3 §33 van de eIDAS-verordening).
Het elektronische tijdstempel maakt het mogelijk om
- een document op precieze wijze te dateren en
- te certificeren dat op een precies ogenblik een gegeven bestond of dat een verrichting langs elektronische weg werd uitgevoerd (elektronische handtekening, elektronische aangetekende zending, …).
Een elektronische tijdstempel wordt gekwalificeerd genoemd indien het voldoet aan volgende eisen:
- het koppelt de datum en het tijdstip op zodanige wijze aan gegevens dat onmerkbare wijziging van de gegevens redelijkerwijs kan worden uitgesloten;
- het is gebaseerd op een nauwkeurige tijdsbron die aan de gecoördineerde universele tijd is gekoppeld; en
- het wordt ondertekend met behulp van een geavanceerde elektronische handtekening of verzegeld met een geavanceerd elektronisch zegel van de gekwalificeerde verlener van vertrouwensdiensten, of met behulp van een andere gelijkwaardige methode (art. 42 van de eIDAS-verordening).
Voor een gekwalificeerde elektronische tijdstempel geldt het vermoeden van de juistheid van de aangegeven datum en het aangegeven tijdstip, en van de integriteit van de gegevens waaraan de datum en het tijdstip zijn gekoppeld (art. 41 van de eIDAS-verordening).
Dienst van elektronische aangetekende zending
“Een dienst van elektronisch aangetekende zending” is een dienst die het mogelijk maakt gegevens via elektronische middelen tussen derden te verzenden en die bewijs verschaft ten aanzien van het hanteren van de verzonden gegevens, met inbegrip van bewijs van het verzenden en ontvangen van de gegevens, en die de verzonden gegevens beschermt tegen het risico van verlies, diefstal, beschadiging of onbevoegde wijzigingen” (art. 3 §36 van de eIDAS-verordening; daarin wordt deze dienst verwoord als “dienst voor economische bezorging”).
Voor gegevens die via een gekwalificeerde dienst van elektronisch aangetekende zending worden verstuurd en ontvangen, geldt het vermoeden
- van integriteit van de gegevens,
- van de verzending van die gegevens door de geïdentificeerde afzender,
- van de ontvangst daarvan door de geïdentificeerde geadresseerde, en
- van de juistheid van de datum en het tijdstip van verzending en van ontvangst, zoals aangegeven door de gekwalificeerde dienst van elektronische aangetekende zending (art. 43 van de eIDAS-verordening).
Om van de gekwalificeerde status te genieten, moet de dienst van elektronische aangetekende zending aan de volgende eisen voldoen:
- hij wordt door een of meerdere gekwalificeerde vertrouwensdienstverleners geleverd;
- hij garandeert de identificatie van de afzender en de bestemmeling met een hoge vertrouwensgraad;
- de verzending en de ontvangst van de gegevens worden beveiligd door een geavanceerde elektronische handtekening of door een geavanceerd elektronisch zegel van een gekwalificeerde verlener van vertrouwensdiensten, zodat elke niet op te sporen mogelijkheid tot wijziging van de gegevens wordt uitgesloten;
- de verzender en de geadresseerde van de gegevens worden op duidelijke wijze in kennis gesteld van elke wijziging van de gegevens die nodig is voor het verzenden of het ontvangen van de gegevens;
- de datum en het tijdstip van het verzenden, ontvangen en wijzigen van gegevens worden aangegeven met een gekwalificeerd elektronisch tijdstempel. Voor gegevens die via een dienst van gekwalificeerde elektronische aangetekende zending worden verstuurd en ontvangen, geldt het vermoeden van
- integriteit van de gegevens,
- de verzending van die gegevens door de geïdentificeerde afzender,
- de ontvangst daarvan door de geïdentificeerde geadresseerde, en
- de juistheid van de datum en het uur van de zending en van de ontvangst die door de dienst van gekwalificeerde aangetekende zending worden aangeduid (art. 44 van de eIDAS-verordening).
Websiteauthenticatie
Diensten voor authenticatie van websites vormen een middel waarmee websitebezoekers er zeker van kunnen zijn dat het om de website van een werkelijk bestaande, legitieme entiteit gaat. Die diensten dragen bij tot toenemend vertrouwen in onlinezakendoen.
Om de authenticatie van websites ingang te doen vinden als een middel om het vertrouwen te versterken, definieert de eIDAS-verordening het certificaat voor websiteauthenticatie als een attestering die het mogelijk maakt om de authenticiteit van een website vast te stellen en die de website verbindt aan de natuurlijke persoon of rechtspersoon aan wie het certificaat is afgegeven. Om de gekwalificeerde status te behalen, moet het certificaat aan een hele reeks eisen, opgenomen in de eIDAS-verordening, voldoen (art. 3 §38 en bijlage IV van de eIDAS-verordening).
Elektronische archivering
In tegenstelling tot de andere elektronische diensten wordt de elektronische archivering niet op Europees niveau in de eIDAS-verordening gedefinieerd. In de Belgische wet eIDAS en elektronische archivering van 21 juli 2016 tot uitvoering van de eIDAS-verordening staat de definitie van elektronische archivering en het begrip gekwalificeerde elektronische archiveringsdienst. Ter herinnering: door deze wet worden de nieuwe bepalingen ingelast in het Wetboek van economisch recht (WER).
“Een gekwalificeerde elektronische archiveringsdienst is een vertrouwensdienst ter aanvulling van de diensten zoals bedoeld in de eIDAS-verordening, die bestaat in het bewaren van elektronische gegevens of het digitaliseren van papieren documenten en die aangeboden wordt door een vertrouwensdienstverlener in de zin van de eIDAS-verordening of die voor eigen rekening wordt uitgebaat door een openbare instantie of een natuurlijke persoon of rechtspersoon; (WER, art. 18, 17°).
De wet onderscheidt dus twee types elektronische archivering:
- de archivering door een dienstverlener en
- de “interne” archivering, met name een natuurlijk persoon of een rechtspersoon die voor eigen rekening een elektronische archiveringsdienst uitbaat.
Beide types van archivering kunnen de gekwalificeerde status verkrijgen en genieten hierdoor een vermoeden van integriteit en conformiteit. Een digitale kopie van een papieren document wordt geacht een getrouwe en duurzame kopie ervan te zijn wanneer die met een gekwalificeerde elektronische archiveringsdienst wordt gemaakt en bewaard (WER, art. XII.25, §6).
Op 16 april 2019 is - in toepassing van het artikel XII. 28, §3 WER – het koninklijk besluit van 29 maart 2019 tot vaststelling van de referentienummers voor normen inzake de gekwalificeerde elektronische archiveringsdienst (hierna: KB Normen) in werking getreden.
Meer info over het KB Normen.
Veiligheid en controle
De verleners van vertrouwensdiensten zijn verplicht om technologische en organisatorische middelen in te zetten die beantwoorden aan eisen die regelmatig worden verstrengd.
Bovendien worden de verleners van vertrouwensdiensten met gekwalificeerde status vooraf en achteraf aan controle onderworpen in een periodieke audit (om de twee jaar) of een eventuele buitengewone audit op verzoek van de toezichthoudende instantie.
De wet van 21 juli 2016 heeft officieel de FOD Economie als toezichthoudende instantie aangesteld om de in België gevestigde vertrouwensdienstverleners te controleren, met inbegrip van de verleners van elektronische archiveringsdiensten (WER, art. 18, 16°).
Ondertekenen met een gekwalificeerde elektronische handtekening
Meer uitleg hierover vindt u op de pagina "Hoe kan ik een document elektronisch ondertekenen"
Gekwalificeerde vertrouwensdienstverleners in België
De in België gekwalificeerde dienstverleners en de elektronische vertrouwensdiensten die zij leveren worden vermeld op de lijst gepubliceerd door de Europese Commissie (“EU List of eIDAS Trusted Lists")
In onderstaande tabel vindt u een vereenvoudigd overzicht van de in België gekwalificeerde dienstverleners.
(bron FOD economie)
Een samenvatting van de Digital Act (PDF, 511.78 KB)
Veelgestelde vragen (FAQ) over vertrouwensdiensten (PDF, 734.84 KB)
Meer informatie over de juridische aspecten en aandachtspunten van de elektronische handtekening en andere vertrouwensdiensten.
Gebruik van de begrippen “elektronische handtekening” en andere “vertrouwensdiensten” alsook het begrip “duurzame gegevensdrager”