"Unheimlich", of Unheimisch is het onvertaalbare Duitse woord het duidt op een mengeling van vreemd en onrust. Een onrustwekkende, angstige onbenoembare destructieve vreemdheid met een heimelijk, sluimerend effect.
Heimlich betekent huiselijk, dus Unheimich zou dus voor onhuiselijk staan in de zin van akelig, ongeborgen; Eng. uncanny, Fr. inquiétante étrangeté.
Sigmund Freud wordt algemeen beschouwd als de grondlegger van het begrip met zijn opstel ‘Das Unheimliche’ (1919). Eigen aan Freud, wiens psychiatrie soms lijkt op esoterische onzin, maakt hij van het adjectief ‘unheimlich’ een ambivalent begrip is. De betekenis is duidelijk, zich ontheemd en niet thuis voelen, maar weze het door een halve slag van de molen, ontdekt hij in het woord ook heimeijk en verborgen.
Het unheimliche is een vorm van angst en vervreemding die ontstaat wanneer datgene wat van oudsher vertrouwd was, plots vreemd lijkt. Wanneer de dingen niet meer zijn zoals ze lijken, wanneer de wetten plots niet meer gelden, wanneer men zich gealiëneerd voelt, vaak getraumatiseerd.
Voorbeelden in de film:
Stanley Kubrick met Eyes Wide Shut, Full Metal Jacket, The Shining, Barry Lyndon, A Clockwork Orange, A Space Odyssey, Dr. Strangelove, Paths of Glory
Reiner met Misery
Lars Van Trier met Dancer in the dark en Melancholia
De nieuwe generatie Oostenrijkse films met Ich seh, ich seh; Angst; Im keller, Hundstage, Funny Games,
Zie ook de werken van Felini en zeker van Pasolini
Het unheimliche van de vreemdeling van de vluchteling van het neokapitalistische maatschappij, van de verdwenen middenklasse.
Het woord wordt in de psychiatrie gebruikt ter aanduiding van gevoelens van kinderen en geweldslachtoffers die zich in hun omgeving of in het gezin unheimisch vinden en elke uitvlucht zoeken om van het unheimische huis weg te zijn, zich op te sluiten in hun kamer, overdreven lang bij familie of vriendjes op bezoek gaan, onverklaarbaar ziek worden.
Unheimlich is ook het gevoel bij mensen mensen met het pseudo-uteral-urgency syndroom: de angst die men voelt om geen nageslacht te produceren, terwijl men niet eens zo een sterke kinderwens heeft (moederkletskoek in de volksmond).
Unheimlich is geen ziekte maar een onaangenaam persisterend gevoel zowel van de verkrachte of mishandelde vrouw, de vluchteling in Calais of Brussel, de gewonde persoon die in de metro na een aanslag uren blijft liggen, het mishandelde kind, het kind dat in het gezin niet zijn plaats vindt of tegengestelde waarden krijgt zoals bewondering, ophemeling, bijzondere gestrengheid afgewisseld met tederheid, vaderliefde die zuivere vaderangst wordt, communicatiestoornissen in het gezin, seksueel misbruikte kinderen, verborgen overspel en hypocrisie in het gezin, het gevoel van het gepeste en geslagen of vernederende kind op school.
Het unheimliche verbergt de patiënt waarbij hij als normaal tracht door te gaan en steeds tracht de norm te voelen, terwijl hij een innerlijke opstandigheid voelt met verhoogde of te hoge prestatie en verwachtingspatronen, en onrealistische uitdagingen aangaat (dan wel het leven en de verdere mishandelingen lethargisch ondergaat als een lot). De patiënt presteert in de regel ook uitzonderlijk, hij werkt of verwerkt zich letterlijk kapot om zich te bewijzen en verlegt grenzen, maar het gevaar op een majeure depressie en zelfmoord ligt steeds op de loer en kan door een vonk het hele verleden terugbrengen dat als echo's dagen weken, maanden, jaren, decennia, een heel mensenleven blijft nazinderen.
Om de kracht van het UNHEIMLICHE LEED DOOR WOORDEN, geuren en gevoel te duiden kan men verwijzen naar de ervaring van verkrachte vrouwen, die zich veel minder dan van de daad zelf, de vernederende woorden (en handelingen) herinneren, hoe ze als een dier behandeld werden, "sloerie", "slet", of "hoer" werden genoemd, ze werd aangesproken over haar "tieten" en "preute" deze woorden zijn blijvende littekens. Het opnieuw horen van die woorden zelfs in een andere context, de geur van zuur speeksel of van een haarlotion of aftershave, een bepaalde lijfgeur, kan deze vrouwen letterlijk doen ineenstorten in een unheimliche angst in een zwart gat.
De vrij rauwe opvoeding in het platteland, de invloed van de kerk en de nonnen, de oorlogsangsten, de collaboratie, de epuratie, de met de oorlog verbonden prostitutie en overspel, de armoede en na de oorlog het waanzinnige idee van blijvende vooruitgang terwijl de koude oorlog woedde, de frustraties van de neokolonisatie en dan het besef dat de kolonisatie niet was wat in de geschiedenisboeken stond maar een misdaad tegen de menselijkheid, dat die hele geschiedenisboeken vals waren terwijl er toch net zoals aan de godsdienst werd vastgehouden, de opgedrongen haat tegen arabieren en dan vooral palestijnen en de obligate voorliefe voor Israël, Engeland en de VS, de oorlog in Korea en Vietnam, heeft een generatie ouders voortgebracht waarvan sommigen de hippiecultuur aannamen, met contactarme, waardenvrije, maar ook waardenarme en communicatiearme gezinnen waarin kinderen zich soms zeer heimlich konden vinden in een eigen ontdekking, dan wel vergaan in het unheimische een onbenoembaar zoeken naar meer dan "Love, no War", bij anderen bleef de waarde van kapitaal, kerk en gezag peilers van het gezin in een koele zakelijkheid zonder kinderwoordjes met vaak wereldvreemde kinderen, die volledig als een ei dooreengeklutst werden wanneer ze plots eens echte warmte vonden. Het na-oorlogse unheimiche vond ook een voedingsbodem in alcoholisme, in de wegkwijnende cités die meer verloederden met de fabrieken erom heen.
PTSD en semi PTSD worden steeds door het unheimliche voorafgegaan, versterkt door traumata en mishandelingen die zich in die unheimliche sfeer met (faal)angstige, unheimische mensen afspeelde.
Maar unheimisch of unheimlich hebben we ons allemaal wel eens gevoeld, dus er is geen reden om onmiddellijk naar een psychiater te stappen. Mensen die ziekten hebben ontwikkeld door het unheimische hebben veel aan gesprekken met lotgenoten, maar en want ze moeten blijven beseffen dat ze door de meerderheid niet aanvaard worden, laat staan begrepen. Nochtans zijn het mensen met een zeer groot empatisch vermogen die vele mensen kunnen helpen, behalve zichzelf. Zij bouwen aan een heel nieuwe wereld waar het goed leven is, maar waar er ook deuren zijn en spontaan helpen zij mensen in nood, ontheemde gevluchte mensen, mensen in welke nood ook. Begrepen worden ze nooit en hun vertrouwen winnen is zeer moeilijk.