Het Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn, afgekort OCMW, is een openbare instantie per gemeente in België. Het OCMW verstrekt diensten aan kansarmen, zorg aan ouderen (het OCMW beheert o.a. bejaardentehuizen) en ook psychische hulp aan de inwoners. Binnen de Franse Gemeenschap heet het OCMW Centre Public d'Action Sociale (CPAS) en binnen de Duitstalige Gemeenschap heet het Öffentliches Sozialhilfezentrum (ÖSHZ). Structurele uitkeringen aan armen zijn vervangen door het "Leefloon" en dat is nu een recht.
Opdracht en taken
Het OCMW verzekert diensten die variëren van preventie over hulpverlening naar curatie (genezing). Daarbij horen materiële, sociale, medische of psychologische hulp. De Sociale Dienst kan iemand doorverwijzen naar andere diensten of initiatieven, of een beroep doen op de medewerking van anderen. De vrije keuze van de cliënt blijft altijd centraal staan. Het OCMW beheert rusthuizen, serviceflats en/of lokale dienstencentra (onder meer voor ouderen). Het lokaal dienstencentrum heeft vaak een autonome werking, met een centrumleider, die meer en meer een beroep doet op vrijwilligerswerk. Het OCMW bedeelt ook warme maaltijden, organiseert poetshulp en/of gezins- en bejaardenhulp. In de grotere steden beheert het OCMW ook eigen ziekenhuizen (Aalst, Antwerpen, Brugge, Gent).
Daarnaast zijn de OCMW's door de Vlaamse Regering aangewezen om de dienstverlening te verzekeren van de Vlaamse Zorgkas.
Financiële steun
Leefloon
Aanvullende steun
Naast het leefloon kan het OCMW ook "materiële hulp in de meest passende vorm" verstrekken. Dit kan bijvoorbeeld individuele begeleiding zijn.
Andere taken
Informatie en advies
Cliënten die vragen hebben over de dienstverlening van het OCMW, over hun sociale rechten (zoals kinderbijslag, ziekteverzekering, pensioen), over huisvesting, gezondheidszorg, het invullen van administratieve documenten enzoverder, kunnen bij de sociale dienst informatie en advies krijgen. Het juridisch advies wordt gegeven door een jurist of advocaat.
Ondersteuning bij het uitoefenen van rechten
De Sociale Dienst ondersteunt cliënten die hun rechten zelf willen uitoefenen, en zet daarvoor eventueel in hun plaats de nodige stappen, zoals het aansluiten bij een ziekenfonds of het verdedigen van de rechten bij onrechtmatig ontslag (via de vakbond).
Psycho-sociale en pedagogische begeleiding
De Sociale Dienst staat in voor ondersteunende gesprekken, hulp bij de opvoeding van kinderen, en budgetbegeleiding.
Materiële hulpverlening
De materiële hulp die het OCMW verleent, kan bestaan uit:
Financiële hulp (bijvoorbeeld tussenkomst in de huur, medische kosten, het toekennen van voorschotten op onderhoudsgelden)
materiële hulp (bijvoorbeeld kleren, maaltijden, hulp aan wie dakloos is)
dienstverlening (klusjesdienst)
medische hulp (dringende medische hulp buiten de openbare weg)
Schuldbemiddeling
In het kader van de wet op het consumentenkrediet verzorgt het OCMW de uitbouw van een eigen schuldbemiddeling.
Nogal wat mensen hebben een hoge schuldenlast die ze niet langer kunnen afbetalen. Maatschappelijk werkers die hiertoe bijkomende scholing hebben genoten, kunnen als schuldbemiddelaar optreden ten overstaan van de schuldeisers.
Opvang van asielzoekers
De federale overheid heeft de OCMW's ook ingeschakeld in de opvang van kandidaat politiek vluchtelingen. De asielzoekers worden via een spreidingsplan aan de verschillende OCMW's toegewezen (zie asielprocedure in België).
Ondersteuning bij tewerkstelling
Het OCMW kan arbeidstrajectbegeleiding aanbieden, meestal geïntegreerd in de Lokale Werkwinkel, samen met de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding, de ATB of de RVA.
Inrichten van sociale voorzieningen
Het OCMW kan diensten en voorzieningen inrichten met een sociaal, preventief of curatief karakter. Het gaat bijvoorbeeld om de bedeling van warme maaltijden, een poetsdienst, klusjesdienst en thuiszorg.
Steun aan daklozen
Het OCMW verstrekt maatschappelijke dienstverlening aan daklozen.
Deze dienstverlening kan bestaan uit het vragen van een gemotiveerde afwijking op de toelatingsvoorwaarden aan de sociale huisvestingsmaatschappij zodat de dakloze op korte termijn over een woning kan beschikken.
Eenmaal in zijn leven heeft de dakloze ook het recht op een installatiepremie. Deze premie is gelijk aan het bedrag van een maand leefloon categorie
Sociaal Huis
Het Sociaal Huis is een toegankelijkheidsconcept dat op lokaal niveau moet uitgewerkt worden en dat een antwoord moet bieden op de specifieke toegankelijkheidsproblemen die zich lokaal stellen in het aanbod van dienst- en hulpverlening. Het Sociaal huis is niet noodzakelijk een gebouw, noch een actor.
Iedere stad en gemeente werkt momenteel aan de realisatie van een Sociaal Huis. Dit kadert in het Lokaal Sociaal Beleid, dat het OCMW dieper wil inbedden binnen de sociale kaart, of het geheel aan welzijnsdiensten actief in de lokale gemeenschap. Indien het een fysieke vorm aanneemt, zal een Sociaal Huis de plek zijn waar burgers voor alle administratieve en sociale dossiers, premies en uitkeringen terecht kunnen. In vele gemeenten is er al een Sociaal Huis gerealiseerd terwijl de andere gemeenten hier momenteel aan werken.
Twee belangrijke functies van het Sociaal Huis zijn :
de één-loketfunctie: De burger kan hier terecht met al zijn vragen in verband met sociale dienstverlening binnen de gemeente. Hij hoeft zich niet eerst te informeren of dit nu een taak is die door het OCMW, door de gemeente of door een andere openbare of private partner wordt uitgevoerd.
de doorverwijsfunctie: Er is één informatieloket dat voor alle vragen met betrekking tot het welzijn kan doorverwijzen naar andere diensten en organisaties in de gemeente of omliggende gemeenten.