De declaratoire vordering of vordering tot verklaring voor recht is een vordering die ertoe strekt een bindende verklaring voor recht te verkrijgen door een rechter over het in concreto bestaan of niet-bestaan van een rechtsverhouding , zonder enige veroordeling en los van enige dwangmaatregel vatbaar voor gedwongen tenuitvoerlegging.
Wettelijke bron (uittreksel uit het gerechtelijk wetboek)
Art. 17. De rechtsvordering kan niet worden toegelaten, indien de eiser geen hoedanigheid en geen belang heeft om ze in te dienen.
De rechtsvordering van een rechtspersoon, die de bescherming beoogt van de rechten van de mens of fundamentele vrijheden zoals zij zijn erkend in de Grondwet en in de internationale instrumenten die België binden, is eveneens ontvankelijk onder de volgende voorwaarden:
1° het maatschappelijk doel van de rechtspersoon is van bijzondere aard, onderscheiden van het nastreven van het algemeen belang;
2° de rechtspersoon streeft op duurzame en effectieve wijze dit maatschappelijk doel na;
3° de rechtspersoon treedt op in rechte in het kader van dat maatschappelijk doel, met het oog op de verdediging van een belang dat verband houdt met dat doel;
4° de rechtspersoon streeft met zijn rechtsvordering louter een collectief belang na.
----------
Art. 18. Het belang moet een reeds verkregen en dadelijk belang zijn.
De rechtsvordering kan worden toegelaten, indien zij, zelfs tot verkrijging van een verklaring van recht, is ingesteld om schending van een ernstig bedreigd recht te voorkomen.
Art. 18. Het belang moet een reeds verkregen en dadelijk belang zijn.
De rechtsvordering kan worden toegelaten, indien zij, zelfs tot verkrijging van een verklaring van recht, is ingesteld om schending van een ernstig bedreigd recht te voorkomen.
Aldus kan artikel 17, tweede lid Ger.W. aangewend om de (dreigende) schending van rechtsregels te laten vaststellen om zo collectieve belangen te dienen, middels preventieve declaratoire vorderingen
Definitie van een rechtsverhouding:
Een rechtsverhouding is een verhouding die ontstaat door de toepassing van het objectieve recht op een concrete, feitelijke situatie van een rechtssubject en waaruit rechtsgevolgen kunnen voortvloeien voor dat rechtssubject.
Preventieve declaratoire vorderingen
strekken er toe rechtsschending te voorkomen en de bedreiging voor het subjectieve recht van de eiser door de onzekerheid weg te nemen
Curatieve declaratoire vorderingen
Remediëren rechtsschending ter herstel (toepassing van art.. 18 gerechtelijk wetboek), onverminderd de mogelijkheid tot schadeloosstelling.
Voorwaarden voor een declaratieve vordering
1. Processueel belang: Een zware en ernstige bedreiging van een dadelijk en reeds verkregen, welomschreven recht, waarbij die bedreiging reeds een welbepaalde (ver-)storing (van de juridische orde)heeft teweeggebracht of op het punt staat een precieze verstoring te veroorzaken;
2. Nuttigheid. De beslissing een einde stellen aan de bedreiging en het al dan niet bestaan van een recht erkennen. In het algemeen bestaat het nut erin dat de verklaring voor recht de gerezen rechtsonzekerheid moet kunnen wegnemen, waarbij zulks de rechtspositie van de eiser ten goede moet kunnen komen, zodat de eiser een rechtsbelang heeft.
3. Het bestaan van een geschil. Zonder geschil heeft de rechter geen rechtsmacht. De rechter ontleent zijn rechtsmacht ontleent aan daadwerkelijke geschilpunten (Antwerpen (3de k.) 8 april 2015, RTDF 2016, afl. 1, 222 (samenvatting) en T.Not. 2015, afl. 5, (361) 367, r.o. 3.10.) Zolang geen geschil is ontstaan, is de vordering voorbarig (J. Petit, Sociaal Procesrecht in Algemene reeks, Vol. 14, Brugge, die Keure, 2007, 76.). Volgens de klassieke leer is er geen dadelijk en reeds verkregen belang in afwezigheid van een geschil of betwisting. Het geschil bij de curatieve schending blijkt uit de schending van de norm of de gerealiseerde schade of gekrenkt belang. Bij preventieve declaratoire vorderingen bestaat het geschil uit de betwisting dan wel uit omstandigheden die wijzen op de dreiging van een (zeker) toekomstig en niet louter hypothetisch ernstig conflict. De ernst speelt geen rol bij de curatieve vorderingen maar wel bij de preventieve declaratoire vorderingen waar de de bedreiging ernstig moet zijn zijn al moet hebben geleid tot een verstoring van de juridische orde.
Declaratoire vorderingen leiden niet tot een veroordeling
zij strekken tot een loutere bindende verklaring voor recht te verkrijgen door een rechter over het in concreto bestaan of niet-bestaan van een rechtsverhouding, zonder enige veroordeling en los van enige dwangmaatregel vatbaar voor gedwongen tenuitvoerlegging.
Wettelijke basis
Het Belgisch recht kent geen wettelijk kader voor de declaratoire vorderingen. Enkel zijdelings is er in het voormelde artikel 18 van het gerechtelijk wetboek sprake van de vordering tot het verkrijgen voor recht.
Vorderingen ad futurum
die vorderingen betreffen waarvoor niet een reeds verkregen, dadelijk, persoonlijk en rechtstreeks belang is aangetoond, kunnen niet worden toegelaten. Het is de taak van de rechter om bestaande en actuele geschillen te beslechten en niet om (bindend) juridisch advies te vertrekken.