De antichresis of pactum commissorium is een beding in een overeenkomst dat automatisch zonder tussenkomst van de rechter uitwerking krijgt bij wanprestatie. Bijvoorbeeld de uitvoering va een loonoverdracht bij wanbetaling, de uitwerking van schadebeding of boetebeding, realisatie van het onderpand, uitvoering va de hypothecaire waarborg.
In common law: Automatic appropriation by the creditor of the thing pledged or mortgaged upon the failure of the debtor to pay the principal obligation.
In heel wat gevallen is een pactum commissorium ontoelaatbaar of nietig dan wel toch voor de rechter aanvechtbaar. Bijvoorbeeld eenvoudig verzet tegen loonverdracht.
In de striktere betekenis van het woord is de antichresis een beding waarbij een goed aan een een schuldeiser beloofd wordt bij wanprestatie van de schuldenaar die het goed hierna kon gebruiken en bezetten.
De antichresis was niet alleen in het klassieke Rome, maar ook in Mesopotamië (Akkad, Assyrie, Babylonia) en bij de Grieken in gebruik. De antichresis herleefde in de middeleeuwen, nadat de Kerk interesten verbood en waarbij de antichresis als waarborg gold. Niet zelden speculeerde de schuldeiser op de niet-uitvoering van het contract (terugbetaling kapitaal) omdat het onderliggend goed (of persoon bij schuldslavernij) een hogere waarde had dan de uitgeleende som.
De bedingen worden in de common law als strijdig met de openbare orde en de goede zeden beschouwd en derhalve nietig. Zie onder meer deze link.
In België wordt het leerstuk uitgewerkt in de beperkende omstandigheden waarin pand wordt toegestaan, in de hypotheken en in de rechtsregels rond schadebedingen en conventionele sancties.